Wednesday, September 17, 2008

Милли Меджлис как высший орган национального самоуправления

  Милли Меджлис как высший орган
национального самоуправления

   
На протяжении всей истории человечества, по крайней мере со времен возникновения государств, особенно империй, происходит непрерывное противоборство народов, наций, государств, вплоть до опустошительных войн, приносящих многочисленные страдания людям планеты. 
Не заглядывая вглубь человеческой истории, укажем лишь на те кровавые события, которые произошли в наше время в связи с распадом многонациональных государств, как Югославия и Советский Союз. Негативные последствия этих событий не только не исчерпаны, но даже приобретают обороты, затрагивающие всю систему мироустройства.
Причиной такой дисгармонии общества, является на, наш взгляд, нарушение иерархии мировоззренческих ценностей, естественным образом присущих человечеству согласно творению по замыслу самого Творца.
Отчуждение Творца от объектов Его творения и замена божьего порядка произволом людей, выдвинувших аморфный принцип (парадигму) «общечеловеческих ценностей», привели к дисгармонии весь спектр общественных отношений, включая межнациональные отношения.
Очевидно, межнациональные конфликты, сопровождающиеся массовым насилием, гибелью тысячи людей и вынужденной миграцией не могут не волновать любого порядочного человека, если он даже не втянут в круг таких событий. Ибо всякая боль в едином организме человечества, так или иначе, не может не коснуться отдельного человека.
Можно, конечно, погрузиться в разбор каждого межнационального конфликта, защищать или обвинять ту или другую сторону. Сегодня, в основном, так и поступаем. Радио, телевидение, печать как закордонная, так и отечественная, дает «глубокий» аналитический разбор происходящих событий, добросовестно перечисляя количество убитых, раненых, оставшихся без крова, покинувших свои домашние очаги, наряду со сводками о погоде или спортивным обозрением. Все так уже привыкли к этой информации, что порой нам кажется, что не будь ее, то жизнь стала бы скучной. Ужасно, но такова сегодня человеческая сущность.
И все это результат нашей дезориентации в иерархии так называемых общечеловеческих ценностей. Сегодня и патриоты, и интернационалисты, и шовинисты и националисты, и автократы и демократы, и либералы и радикалы, и монархисты и анархисты, и элитары и народники - все без исключения твердят о приоритете общечеловеческих ценностей и прав человека, вкладывая в эти понятия сугубо личные, групповые, клановые взгляды. Не имея универсальный характер, они не только отличаются друг от друга, но часто противоречат, вплоть до взаимного отрицания. И, естественно трудно в таком разнообразии мнений быть оригинальным и дать какое-либо, удовлетворяющее большинство, определение этих ценностей.
Тем не менее, опираясь на многовековой социальный, этнический и религиозный опыт человечества, хотелось бы сделать некоторую их иерархическую классификацию с выходом на практическое решение проблемы сосуществования наций в многонациональном пространстве.  
Обострение общественных (социальных) противоречий происходит из-за неправильного или извращенного понимания иерархии мировоззренческих ценностей. В частности спекулятивное манипулирование ими приводит в патологическое состояние и межнациональные отношения.
Выхолощенное, лишенное внутреннего содержания понимание общечеловеческих ценностей превратилось чуть ли в мерило или даже альтернативу всей совокупности ценностей, включая национальных. 
Поэтому попытаемся ответить на вопрос: что же представляют собой национальные ценности в шкале иерархии естественных ценностей?
В своем становлении человек прошел как минимум через четыре уровня развития сознания. Первый уровень - это индивидуальное сознание, которое определяет человека как биологическую личность. На этом уровне человек в борьбе с самим собой, разрешая противоречия между собственным «Я» и генетическим «НЕ Я» стремится к внутренней гармонии и утверждается как индивидуум с однозначным «Я». Второй уровень - это социальное сознание. На этом уровне человек определяет свое лицо в коллективе и стремится к установлению социальной гармонии, т.е. формируется как биосоциальная личность. Объектом социального поведения на этом уровне сознания становится семья, родственники, друзья, коллектив, государство. Третий уровень - это этническое сознание, которое определяется принадлежностью человека к той или иной природной среде, требующей выработки определенных правил поведения, обычаев, а в целом, установления гармонии с природой, т.е. формируется этническая личность. На этом уровне сознания формируется язык, этническая культура поведения, труда и других высоких категорий человеческого бытия. Четвертый уровень - это религиозное сознание, представляющее собой высшую форму сознания. Религиозное сознание устанавливает связь с вечностью, устраняет фатальный конец собственного «Я» и обеспечивает гармонию с Космосом, т.е. формируется космическая личность. Современный человек не может быть полноценным, если он лишен хотя бы одного из этих уровней сознания. Что касается национального сознания, то оно представляет собой некий срез всех уровней во времени и пространстве. Общечеловеческие ценности базируются на интеграле определенной совокупности национальных ценностей.
Пирамида мировоззренческих ценностей строится по приоритетности космического мироощущения (теоцентризма) над этническим, этнического сознания (этноцентризма) над социальным, социального поведения (соццентризма) над биологическим самоутверждением (эгоцентризмом). Качество личности определяется степенью достижения вершины пирамиды.
Деформация сознания по уровням приоритетности и его межуровневой гармонии представляет угрозу стабильности или нормального развития человеческого общества. К сожалению, сегодня общество функционирует в условиях перевернутой пирамиды иерархии ценностей. Демагогическое манипулирование высшими уровнями сознания в угоду его низших, есть признак ухудшения качества человека и его деградации как личности.
Возьмем хотя бы нынешнее противоборство «националов» и «демократов». Каждая сторона аргументирует свои позиции как высшее проявление истины. Но двух антагонистических истин, как правило, не бывает. В результате нет признаков разрешения конфликта, кризис только углубляется. В чем же заключается уязвимость этих «истин»? Да в том, что обе стороны ведут борьбу за «справедливость», на уровне не выше социального сознания. Хотя, на первый взгляд, первые опираются на национальные, вторые на общечеловеческие ценности. Как бы не так. Вся трагедия в том, что здесь нарушен принцип иерархии ценностей. Более высокие национальные и общечеловеческие идеи подчинены более низкой социальной идее. Но и социальная идея представлена не идеей социальной справедливости (например, коммунистической), а ее более низкой формой - идеей государственности. Вопрос о государственности на протяжении веков осмысливался выдающимися умами, во всяком случае от Ибн Хальдуна до Ленина. Нет смысла здесь разворачивать теорию и практику государства. Остановимся лишь на том, что сущность государства вытекает из самого его названия «государство», как «владение государя». По мнению Ибн Хальдуна, государство принадлежит клану избранных («асабийи») во главе с государем. А вот Адам Смит возлагает на государство следующие четыре функции: первая - самозащита граждан от взаимного или внешнего подавления; вторая - справедливое осуждение за отступление от закона; третья - построение свободного общества; четвертая - защита недееспособных граждан. Но при всей разнообразии форм государственности оно оставалось социальным инструментом подавления одного социального слоя другим. Как бы не ругали сегодня мы марксистов, именно в этом вопросе они были правы. Если в начальный период становления государства «асабийя» более или менее соблюдала вышеуказанную иерархию ценностей, то в процессе его старения происходила деформация этих ценностей в сторону соподчинения их высшим форм низшим. Но наивысшей деформации был подвергнут принцип иерархии ценностей, когда в связи с географическими «открытиями» начались разрушаться этнические и конфессиальные границы государств и создаваться полиэтнические и поликонфессиальные империи, в которых все сильнее и сильнее на первое место начались выдвигаться социальные цели, подминая под себя более высокие по иерархии этнические и религиозные ценности, разрушая тем самым еле удерживаемую гармонию мира. Религиозная вера и этнический дух оказались заложниками социального чистогана и в атмосфере ненасытной наживы и роскоши, приобретая уродливые формы, превратились в свои противоположности. И вот перед взором не до конца развращенных чистоганом социалистов представилась уродливая картина всеобщей деградации человечества, которые путая причинно-следственные факторы одним махом пытались покончить и с государством, и нациями, и религией, видя в них главное зло социального мира и духовного раскрепощения. Но, лишив общество не только социального контроля со стороны государства, но и остатков этнического и религиозного самоограничения над социальным эгоизмом, они расчистили путь к невиданной в истории человечества тоталитарной диктатуре. Как следовало ожидать, вместо отмены или отмирания государства, мы получили их уродливую противоположность, не имеющую ничего общего с фундаментальными постулатами коммунистической идеологии. Хотели устранить государя, получили диктатора, хотели установить равенство, получили рабство, хотели передать народу дворцы, загнали его в концлагеря, хотели упразднить нации, получили манкуртов без роду и племени, хотели устранить Бога, потеряли веру в человека. И все это было результатом тотального нарушения принципа иерархии ценностей. Деформация сознания достигла такого состояния, что сегодня апологетами империи выступают прежде всего вчерашние коммунисты. А критикующие их «демократы» не нашли ничего лучшего вновь принести в жертву идее государственности более высокие по иерархии этнические и религиозные ценности. Поэтому на российском уровне ожесточенная борьба идет не между патриотами и демократами, а сторонниками псевдонациональной и космополитической имперской идеи. Тоже самое происходит и в «суверенном» Татарстане. 
Если не разорвать этот порочный круг, то Россия, превращенная большевиками из «тюрьмы народов» в концлагерь народов, в ближайшем будущем может превратиться в кладбище народов. Ибо, лишив человека этнического сознания, мы противопоставляем его природе и лишаем физического иммунитета выживания. Лишив религиозного сознания, разрушаем его психический иммунитет духовного и нравственного самоконтроля. Все это в конечном итоге приводит к разгулу социального вируса, который сегодня с таким успехом разрушает наши тела и души.
Сознавая гибельность такого пути развития, лучшие умы человечества искали универсальные формы обустройства мира. Деятели французской революции 1789 года мечтали о мировом гражданском государстве. После первой мировой войны была образована Лига Наций. Но она не могла предотвратить более разрушительную вторую мировую войну. После него была создана Организация Объединенных Наций. Но и она не могла устранить угрозу апокалиптической третьей мировой войны. 
В чем же причина столь явных неудач в обустройстве мира?
Потому что создание мирового государства, Лиги Наций, ООН и др. международных организаций базируется на идее государственности, т.е. на уровне социального компонента мировоззренческих ценностей. В таких объединениях, вопреки своим названиям, представлены не этносы и нации, а государи, правящие классы, «асабийи». Они защищают не многообразие духовных, этно-культурных, социальных и индивидуальных ценностей, а интересы ограниченного круга властьимущих социальных групп.
Деколонизация империй несколько расширила круг представленных в ООН наций, но подавляющее их большинство осталось за ее пределами. Непредставленные нации оказались заложниками представленных, точнее их правящих элит. У диктаторов оказалось больше прав, чем у целых наций.
Осознавая ущербность международного права, основанного на принципах отожествления нации и государства и неделимости границ, превративших право наций на самоопределение в спекулятивный торг между субъектами государственного права, некоторые общественные деятели попытались создать Организацию непредставленных наций (ОНН) и тем самым изменить принципы формирования нового международного права. Но «цари земные» приняли это как покушение на монополию собственной власти и не дали этой организации обрести реальную правовую силу. 
Но несовместимость принципов неделимости границ и права наций на самоопределение продолжает порождать конфликтную ситуацию между представленными и непредставленными нациями, порой инициируемыми противоборствующими державами. В отдельных случаях эти конфликты превращаются в настоящую войну, в других сохраняются как тлеющие очаги, а некоторые имеют скрытый потенциал спонтанной активности. 
О несовместимости указанных принципов заговорили и некоторые средства массовой информации в связи с провозглашением независимости Косова, Осетии и Абхазии, а также ростом количества «непризнанных территорий». К примеру «Эхо Москвы» даже развернул дискуссию о соответствии норм международного права современным условиям.
Для нас же татар, находящихся более 450 лет под московским игом принцип самоопределения наций является не столько вопросом теории, сколько условием обретения свободы. При этом, мы не собираемся покушаться на территориальную целостность России, представляющей государство татарской нации наравне с другими ее коренными нациями, в том числе русской. Обретению свободы татарской нации мешают не столько государственные границы, сколько отожествление нации с государством. Из-за двусмысленности международного права Россия признается государством лишь русской нации. Другие же нации составляют лишь ее этнические группы, обреченные на ассимиляцию. Даже само понятие автономия отчуждает нерусские нации от русской государственности. 
При этом от нас требуют полной покорности. Естественно это порождает сепаратистские тенденции, так как международное право признает в качестве нации лишь народы, имеющие свое государство. Это видно хотя бы из названия самой ООН, которая в качестве наций объединяет лишь государства. А как же с самоопределением наций? Получается, что согласно международному праву они должны отделиться от государствообразующей нации путем расчленения их государства, что противоречит тому же международному принципу неделимости границ. 
Выходит, что само международное право является источником межнациональных конфликтов, колониализма и сепаратизма.
Как же быть? Как выйти из этого порочного заколдованного круга?
На наш взгляд, пора изменить принципы международного права согласно иерархии мировоззренческих ценностей. Очевидно, это требует провозглашения на международном уровне приоритета религиозного права над национальным, национального права над государственным и в соответствии этой иерархии формировать международные организации. 
Усеченную модель предлагаемого переустройства человеческого общества предложил известный всему миру академик Сахаров. По его Конституции, которая стала его завещанием, на территории бывшей СССР должен быть образован Союз Суверенных Государств. Согласно нее все национально-территориальные и административно-территориальные образования должны были получить статус суверенных государств на уровне близком к субъектам международного права. Во избежание реставрации имперских структур, непременным условием создания такого Союза явилось образование Русского государства, со столицей, не совмещенной со столицей Союза. В государствах, получивших суверенитет на базе национально-территориальных образований, единственным государственным языком нации провозглашался язык нации, давшей название государству. Союзный парламент состоял из двух палат. Палата Национальностей формировалась по национальной квоте по экстерриториальному принципу, а Палата Республик по квоте суверенных государств. Преобразование СССР на этих конституционных принципах уравняло бы права всех наций и, возможно, предотвратило бы развал Советского Союза. Но никто, ни имперские структуры СССР, ни лидеры и парламенты так называемых национальных республик и образований не поддержали идеи Сахарова. Депутаты Верховного Совета СССР под аккомпонимент Михаила Горбачева буквально растоптали великого трибуна, который вскоре скончался от сердечного приступа. А вот ухватиться бы правителям национальных образований за эти идеи, но не тут то было. Наоборот, они больше всех клялись в верности принципам неделимой империи, целостности «общей социалистической Родины». Ибо их социальный уровень сознания не допускала мышления на национальном уровне. Политическая реальность, кажущаяся устойчивость имперских структур, неспособность к диалектическому мышлению подсказывали держаться за державу, которая обеспечит сохранение социальных привилегий. Только спонтанный распад СССР позволил им заговорить о суверенитете, хотя бы о декларативном. Ибо это им обеспечивало видимое или действительное повышение собственного социального статуса (какой государь не хочет править миром!). Но все это делалось согласно испытанному принципу прагматиков - как бы не выпустить синицу из рук, пока за журавль держится «единая и неделимая». Не поняли идеи Сахарова и лидеры национальных движений. Для них эта была лишь уловкой властей, стремящихся любой ценой сохранить империю.
По сей день лидеры национальных движений, национальная элита видят пути спасения татарской нации на тупиковых принципах международного права, к которым, прежде всего, относится обретение собственного национального государства. Их можно понять. Пока не выработаны иные формы самоопределения наций. Но, видя, что этот путь чреват серьезными опасностями, хотят решить национальные проблемы через имперские структуры, которые в принципе не способны на это. Удельная этнократия делает ничего больше, или даже меньше, чего разрешает федеральный центр. Более того, она блокирует или выхолащивает все национальные проекты, реализация которых действительно ведет к национальному возрождению татарского народа. Сегодня во всех официальных структурах (государственных, религиозных, национальных, общественных) сидят «служилые татары», которые видят свое социальное восхождение исключение на путях служения имперскому центру. 
Я же с момента образования Милли Меджлиса татарского народа пытался формировать национальное сознание на иерархических принципах мировоззренческих ценностей, чего не мог представить даже академик Сахаров. Для него национальные (возможно и религиозные) ценности составляли часть социальных ценностей. В этом заключается основная трудность выстраивания общечеловеческих ценностей согласно их иерархии. В свою очередь это мешает переустройству общества на принципах иерархии мировоззренческих ценностей. Признание этой иерархи привело бы к признанию национального права на международном уровне и обеспечило бы социальную стабильность общества при паритете прав всех его членов.  
Естественно без изменения структуры социальной организации нельзя невозможно реализовать эти принципы. Что касается татарской нации, то ее социальная организация в структуре России выглядела бы примерно так: 
- экстерриториальное самоопределение татарской нации как субъекта федерального национального права посредством формирования местных, региональных национальных организационно-управленческих структур, в распоряжении которых находятся земля, ее недра и собственность, принадлежащие татарским общинам на правах национального самоопределения; при этом высшей организационной формой является его Милли Меджлис, формирующий свои низовые органы во всем пространстве самоопределения татарской нации и реализующие свои функции через государственные и муниципальные представительные органы, а территориальной самоорганизацией могут быть мехелле, национальные районы и округа в составе федеральных субъектов;
- территориальное самоопределение татарского народа в форме федерального национального субъекта, обеспечивающего консолидацию татарской нации во всем пространстве самоопределения; национальную субъектность «Татарстан» определяет (субъектообразующая) этническая татарская нация, придающая татарскому национальному языку статус официального по отношению других национальных языков, функционирующих в пределах федерального национального права.  
Именно эти основополагающие принципы формирования и самоуправления татарской нации в той или иной форме я выдвинул на Всетатарском курултае татарского национального просвещения и при формировании Милли Меджлиса татарского народа в 1992 году, а также на Всетатарском общественном центре (ВТОЦ) в 1993 году. Нельзя сказать, что они не были поняты и восприняты татарской общественностью. Большинство членов этих курултаев внутренне ощущали праведность этих принципов и оказали мне поддержку. Именно поэтому я был избран президентом Всетатарской ассоциации «Магариф», заместителем председателя Милли Меджлиса, президентом ВТОЦ. Они были разгромлены позже, когда татарская номенклатура, состоящая в основном из «служилых татар», оправилась от первоначального шока и добилась их замены карманными национальными структурами. Помогли в этом им служилая интеллигенция («зыялылар») и карманные «националы», для которых сладость власти была превыше любых, далеко не понятных и даже рискованных для них идей. 
На всероссийском уровне так поступили с академиком Сахаровым и истинными демократами «агрессивное большинство», «толпящиеся у трона».
Кто же виноват в том, что каждая светлая идея в России превращается в темную силу? Религиозники, националисты, коммунисты, демократы или кто-то еще? Если говорить об идее, то не те и не другие. Ибо идея в своем первородном состоянии нейтральна по отношению ее пользователей. Созидательной или разрушительной она становится тогда, кто ею пользуются. Люди с божественным озарением или сатанинским вожделением. В созидательном аспекте религия очищает души, связывает человека с вечностью; национальная идея обеспечивает гармонию человека с природой, утверждает культуру бытия; коммунистическая идея устанавливает социальную справедливость и реализует преимущества коллективного труда; идеи демократии реализуют формы народного самоуправления и обеспечивают свободное развитие личности. В разрушительном аспекте религиозная идея превращается в теократию и клерикализм, разжигателя религиозных войн; национальная идея используется для установления этнократических или клановых режимов, разжигания межнациональных конфликтов; коммунистическая идея превращается в тоталитаризм и инструмент подавления личности; идея демократии приводит к вседозволенности и беспределу в достижении своих низменных целей. Все это в равной степени относится и к идеям рынка и предпринимательства, общинной или частной собственности, суверенитета и целостности и другим формам общественного бытия и сознания. Значит, каждая идея в своем зародыше содержит созидательный и разрушительный потенциал. И чем больше в обществе созидательных сил, тем продуктивнее идея и сильнее прогресс. И, наоборот, чем больше разрушительных сил, тем сильнее регресс. К сожалению, в имперской России за все время ее существования преобладали силы разрушительные, чем созидательные.
Отсюда следует, что нельзя противопоставить одну идею другой, можно говорить лишь о соблюдении или нарушении принципа иерархии ценностей. Возьмем, к примеру, религиозную идею. Когда она теряет свою созидательную силу? Тогда, когда она используется не в целях служения Творцу, а нации. В этом случае она становится или спекулятивной, или извращенной. Истинные же националы, видя извращенный характер религиозной идеи, не вникая в глубинные причины ее извращения, вовсе могут отрицать ее, впадая тем самым в безбожие. Поэтому известный турецкий богослов Бадиуззаман Саид Нурси, назвал национализм, служащий Творцу (религиозной идее)- праведным (мусбат), а национализм спекулятивный или безбожный- неправедным (мунафи). Еще хуже обстоит дело, когда религиозная идея становится заложником социальной идеи. Эту миссию исполняет институт церкви (любой конфессии), когда он становится духовным приказчиком безбожной власти. В критических условиях это обстоятельство может привести к разрушению самого института церкви, а в худшем случае, отрицанию веры, то есть к полному безбожию (т.е. атеизму), как это случилось в большевистской России. Эту же логику можно выстроить взяв в качестве базовых этнические, социальные и индивидуальные ценности. На мой взгляд, после краха коммунистической идеи (высшей формы социального сознания), человеческое общество опустилось на уровень индивидуальных ценностей, превративших более высокие по иерархии ценности в предмет спекуляции, что приводит к их извращению и отрицанию, а отсюда и к извращению индивидуального сознания.
 К сожалению индивидуальное сознание правящих элит (“асабий”), в основном, имеет необратимый характер, ибо навязанная нам история человечества есть история государств, царей, «великих» и авторитарных личностей, а не народов, культур и конфессий. Поэтому осмысление мира на принципах иерархии мировоззренческих ценностей требует решительного переворота в общественном сознании, чего пока не наблюдается.
Мир сегодня устроен на перевернутой пирамиде иерархии мировоззренческих ценностей и, поэтому чрезвычайно не устойчив. 
Тем не менее, индивидуальное сознание, на обслуживании которого находятся все ценности по иерархии перевернутой пирамиды, сегодня стало высшей ценностью бытия. При таком сознании даже Творец находится на службе у индивидуума. Если не находится, то он просто отрицает Его.
Индивидуальное сознание не различает дуализм идеи- ее праведный и неправедный характер. Но интуитивно чувствуя угрозу со стороны праведной части идеи, старается противопоставить ей ее неправедную часть, выдавая первую за ложь (экстремизм, сепаратизм, национализм, исламизм и т.п.), а вторую за правду (терпимость, толерантность, умеренность и т.д.).
Это особенно касается религиозной и этнической идее, которые недоступны на уровне индивидуального сознания в их первозданной чистоте. Поэтому даже на международном уровне отсутствуют принципы религиозного и национального (этнического) права. В лучшем случае они вкраплены в социальное (государственное) право в качестве его служанки. Даже социальная идея сегодня подчинена индивидуальной идее, что делает социальные структуры неспособными защищать элементарные права человека, о которых так громко на весь мир кричат индивидуалисты.
Такими образом перед нами, сторонниками Милли Меджлиса, стоит практически непосильная задача переворачивания пирамиды ценностей в ее естественное состояние, которое доступное было только пророкам, хотя бы на уровне человеческого сознания. В практическое русло смог ее поставить лишь пророк Мухаммед. К сожалению, на протяжении более 1400 лет ее обратным переворачиванием занимались всякого рода сатанисты, которые каждую попытку им помешать называют экстремизмом и исламизмом.
В целом речь идет о противопоставлении миру куфра (дарел куфр) мира божьих законов (дарел дин) и установления равновесия между ними. Для нас существует только два мира- праведный, который строится на принципах иерархии мировоззренческих ценностей согласно правильно поставленной пирамиде и неправедный, который строится на принципах иерархии мировоззренческих ценностей согласно перевернутой пирамиде.
Если мы будем искать национальную свободу в мире куфра, как это делаем уже на протяжении десятков, а может быть и сотен лет, то сильно ошибемся, ибо каждая наша победа будет присвоена куфром, а каждое поражение будет увенчаться новыми страданиями, вплоть до полного инкыйраза. И в этом нам не помогут ни оружие, ни деньги, которых несметно у куфра, а полное следование законам Творца- в помыслах, словах и делах. 
В мире дарелдин совершенно иные социальные институты: институт семьи, образования, права, экономики и т.д. и вовсе - это новая земля, новое небо. Я вот уже более 30 лет тружусь на этом поле. Часть разработок будут размещены на сайте Милли Меджлиса. Спасибо за это Аскеру, создателю сайта. Дальнейшее же их размещение будет зависеть от активности сторонников предложенной идеи. Но, к сожалению, они пока «премудро» молчат. Активность проявляют пока лишь ее противники. В этих условиях все мои дела, как это было раньше, могут работать лишь в их пользу. 
Да, человечество за всю свою историю был одарен множеством позитивных религиозных, этнических и социальных идеологий и концепций. Но силам тьмы всегда удавалось превращать их в свои противоположности, переворачивая верхом вниз пирамиду иерархии ценностей. Я не исключаю, что и данная концепция будет использоваться этими силами для упрочения мира куфра, за что я несу моральную ответственность. Поэтому, объявляя ее открытым, далеко не совершенным, я надеюсь, что она будет наполняться и корректироваться новым позитивным содержанием, в направлении, препятствующем силам тьмы использовать ее в сатанинских целях. 

Председатель Милли Меджлиса татарского народа Ильдус Амирхан
Казань, 17 сентября 2008 г

Tuesday, September 16, 2008

Хәтер көне уңаенннан М и л л ә т кә Мөрөҗәгать

Хәтер көне уңаенннан

  М и л л ә т кә Мөрөҗәгать

  Кадерле милләттәшләр!
  Татар халкының тарихында иң зур фаҗига – ул Казан алынган көн, татар дәүләтенең юкка чыгуы, шул сәбәпле, милләтнең гасырларга сузылган коллыкка дучар ителүе. 1552 елныћ 15 октябре менә шушы олы фаҗигаләргә һәм югалтуларга юл ачты, милләт 456 ел буе үзен басып алучылар кул астында яшәргә мәҗбүр булды, кызганычка каршы, бу колонизация әле һаман дәвам итә. Безнең каһарман бабаларыбыз гасырлар дәвамында югалган татар дәүләтчелеген торгызу өчен канлы көрәшәләр алып барсалар да, Казан артыннан Әстерхан, аннан Себер һәм Кырым ханлыклары кулдан китә, алар Россия җирләре дип игълан ителә. Заманында дистәләгән мөстәкыйль дәүләтләр тоткан, Тын океаннан Кавказ тауларына чаклы җирләрдә идарә иткән бөек татар халкының бүген бер генә мөстәкыйль дәүләте дә юк, ул кайда яшәсә дә, чит милләтләрнең канун һәм тәртипләренә буйсынып яшәргә мәҗбүр.
  Кайберәүләрне Татарстан Республикасының чагыштырмача мөстәкыйль булуы, Казандагы татар төсмерләре алдамасын – бүген Татарстан бәйсез дәүләт түгел, ә Казан татар шәһәре түгел, чөнки биредә Россия законнары хакимлек итә. Инде заманында татар дәүләтләре булган Әстерхан, Себер, Кырым турында әйтеп тә торырлык түгел – алар күптән урыслашып беттеләр инде. Үз бәхетебез һәм бәйсезлегебез өчен көрәшмибез икән, безне – Идел-Урал татарларын да шундый ук юкка чыгу фаҗигасе көтә. Чөнки Россия законнары буенча мәктәпләрдә ана телендә белем алу бетерелә, күп төбәкләрдә мәктәпләрдә балаларга христиан дине укытыла башлады, алга таба милли республикаларны юкка чыгару турында да сүзләр бара.
  Казанны басып алу белән, Россия империясе њз алдына бары бер максат куйды – илдә яшәүче бар халыкларны, беренче чиратта, татарларны урыслаштырырга һәм христиан диненә кертергә. Әмма ул татар халкын ахыргача буйсындыра алмады, дәүләтен бетерсә дә, телен һәм динен юк итә алмады, чөнки милләт гасырлар буе татар булып калу өчен көрәште. 21 гасырда Россия империясе соћгы кљчлђрен ќыеп тагы татарлар љстенђ ябырылды, инде аны милләт буларак юк итү максатын куйды. Бүгенге кљндђ бөтен Россия буйлап татар мәктәпләре ябыла, булганында татар теле укытылмый, Россия төрмәләре мөселман-татарлар белән тулган, милләттәшләребез радиацияле җирләрдә, атом калдыклары арасында яшәргә мәҗбүр, татар халкының бу илдә бернинди хокукы юк. Мондый шартларда безгә, татарларга, бер генә юл кала – я халыкны бәйсезлек өчен көрәшкә күтәреп, югалган дәүләтебезне яңадан торгызырга, я урыска әйләнеп, милләт буларак яшәүдән туктарга. Без, татарлар, беренче юлны – яшәү, көрәш һәм җиңү юлын сайларга тиешбез, чөнки дөреслек безнең якта!
  Татар халкының 456 елга сузылган азатлык көрәшен байрак итеп алып, милләтебезнең бу юлда меңләгән корбаннар биргәнен истә тотып, 1990 елның 30 августында Татарстан Республикасы Парламенты тарафыннан игълан ителгән дәүләт бәйсезлеге Декларациясенә һәм 1992 елның 21 мартында уздырылган референдум нәтиҗәләренә таянып, милләт үзенең бәйсез һәм дәүләтле булырга хаклы икәнлеген игълан итү! Косованың дәүләт бәйсезлеген таныган дөнья җөмәгатьчелеге һәм Абхазия белән Көньяк Осетиянең бәйсезлеген таныган Россия Федерациясе Татарстан Республикасының да дәүләт бәйсезлеген танырга тиешле! Татар халкының үз бәйсез дәүләтендә яшәргә тулы хакы бар! Һәм татарлар кайда гына яшәсәләр дә, дөньяга Татарстанның дәүләт бәйсезлеген тануны сорап мөрәҗәгать итәргә тиешләр!
  Кадерле милләттәшләр!
  15 октябрь – Хәтер көнен, Казанны басып алу көнен – бәйсезлек өчен көрәш башлану көненә әйләндерик! Татарлар яшәгән барлык җирләрдә дә дәүләтчелегебезне югалткан көндә яңадан татар дәүләтен торгызу өчен көрәш игълан итеп, мәйданнарга чыгыйк! Үзебезнең барлыгыбызны, бердәмлегебезне күрсәтик, дәүләтле булырга лаек икәнлегебезне дөньяга белдерик! 
  15 октябрь – дәүләтне югалткан көн, 15 октябрь – татар дәүләтен торгызу өчен яңа көрәш башланган көн!
  Без бу көнне елап түгел, ирек даулап уздырырга тиеш! Без инде дүрт гасырдан артык еладык, инде күз яшьләребезне сөртеп, тезләнгән җирләребездән торып, үз хокукларыбызны таләп итәр вакыт җитте!
  Ул таләпләр – бәйсез татар дәүләте, ирекле татар милләте!
  Һәм ул шулай булачак та, иншаллаһ! 
  Бу сүзләребез, дога булып, Казан өчен, татарның бәйсезлеге өчен башларын салган әби-бабаларыбыз рухына барып ирешсен иде!
  Бу сүзләребез, теләк булып, Казан өчен, татарның дәүләт бәйсезлеге өчен яңа көрәшләргә күтәрелгән халкыбызны җиңүгә рухландырсын иде!
  Татарстан, татар халкы мәңге азат булсын!

  Фәүзия Бәйрәмова,
  “Иттифак” татар милли бәйсезлек партиясе рәисе.

  2008 ел, 14 сентябрь.


Saturday, September 6, 2008

Җәһлияттән илаһияткә

Җәһлияттән илаһияткә
 

  ЭЧТӘЛЕК

  1. Алтын миллард фетнәсе яки дөньяга террор белән кем яный  

  2. Газап боҗрасы  

  3. Татар зыялылары 

  4. Балкыш программасы

  5. Милли йолалар 

  5.1. Татар исемнәре (Гомәр Саттар буенча)

  5.2. Бәби туе (Рәнис Газизов буенча)

  5.3. Татарларда туганлык мөнәсәбәтләре (Рәнис Газизов буенча)

  5.4. Гаилә белешмәсе

  5.5. Татарстан гаиләсенең әхлак кануны. Рәсми нөсхә. Барис Хафизов белән бергә

  6. Фәрит Солтановка (Муса Биги мирасын кайтару буенча)

  7. Өченче хәрәкәт (Марсил Хайретдин белән бергә)

  8. Дөньяви дәүләт һәм рухи җәмгыять (Ринат Нәбиев буенча)

  9. Соңгы көрәш

  9.1 Милли хәрәкәт – бармы бәрәкәт (Милли Мәҗлес конференциясе буенча)

  9.2 Без хуҗа булырбызмы? (Халиков Маннан буенча)

  9.3. Максат һәм гамәл (Гаял Мортазинның ТИҮ платформасы буенча)

  9.4. Җаннар сафланалар иман белән

  9.5. Корылтайга мөрәҗәгать

  9.6. Татар –мөселман җәмгыятен оештыру корылтае  

  9.7. Көрәш дәвам итә (Милли Мәҗлес конференциясендәге нотык)

  9.8. Чечен могҗизасы һәм татар фаҗигасе

  10. Татар җәмгыяви яшәеше

  10.1. Татар кануны (кыскача бирелеше)

  10.2. Татар мәхәлләсе (кыскача бирелеше)

  10.3. Татар гаиләсенең әхлак кануны (авторлык нөсхәсе)

  10.4. Меселман җәмгыятенең социаль доктринасы

  11. Татар кыйбласы кая? 

  11.1. Ике дин – ике кыйбла  

  11.2. Милли таркалышка фәлсәфи караш

  11.3. Кем ул татар милләте?

  11.4. Милләтнең оешу шартлары

  11.5. Татар милләтенең оешу гамәле

  11.6. Милли яшәешне оештыруда кайбер эчке каршылыклар  

  11.6.1. Дәүләтчеләр һәм милләтчеләр каршылыгы

  11.6.2. Урыс һәм мөселман татарлары каршылыгы

  11.6.3. Рәсми һәм милли мәгариф каршылыгы

  11.6.4. Дини юнәлешләр каршылыгы

  Татар суфыйчылыгы

  Җәмгыять һәм иман ныклыгы

  «Гарәп» һәм «татар» дине яки Алламы, Тәңреме?

  Керәшен һәм мөселман татарлары

  Ислам гыйлеме һәм татар фәлсәфәсе

  11.7. Татар яшьләрендә өмет бармы?

  11.8. Яһүд яңарышы һәм татар юлы

  12. «Тәүхид» җәмгыяте 

  13. Урыс татарлары конгрессы

  Илаһи фәлсәфә һәм милли мәгариф

  ЭЧТӘЛЕК

  1. Колшәриф университеты 679 Кб 44 бит

  2. Милли мәктәп өчен көрәш сәхифәсе (М. Усманов, Әмин Минһаҗ)  

  2.1. Милли мәктәп нәрсә ул?

  2.2. Татар милли мәктәбе бармы?

  2.3. Милли рух нәрсә ул?

  2.4. Милли мәктәпкә кем каршы?

  2.5. Милли мәгариф концепциясе өчен көрәш 

  2.6. Татар теленә кем каршы?

  2.7. Мәктәп - җәмгыять көзгесе

  2.8. Татар мәктәбенең оешу шартлары

  Татар милли мәктәбенең кыйммәти асылы

  Татар милли мәктәбенең оешу принциплары

  Татар мәктәбе һәм милли җәмгыять

  2.9. Кем төзи, кем җимерә? (Өлфәт Фәтхуллин)

  2.10. Педагог-галим Әмин Мингаҗга ачык хат

  3. Милли мәгариф концепциясе  

  4. Милли мәгариф  

  4.1. Этнокультура фәне нәрсәгә өйрәтә?

  4.2. Этнокультура фәненнән программа

  4.3. Югары белем нинди булырга тиеш?

  4.4. Милли мәктәп уку әсбапларына кайбер таләпләр

  4.5. Бөтендөнья мәгълүмат кырында татар мәгарифе

  4.6. Татар фәне бармы?

  4.7. Татар галиме нинди булырга тиеш?

  5. Милли тәрбиягә фәлсәфи караш

  6. Мөселман фәлсәфәсе һәм гакыйдә (С.Шәмси, К. Вәлиулла)

  7. Милли мәгариф буенча халыкка мөрәҗәгать  

  8. Илаһи фәлсәфә  

  8.1. Мәгърифәт нуры

  8.2. Милли мәгарифкә фәлсәфи караш

  Милли мәгариф һәм яратылыш тәгълимате

  Гомумкешелек кыйммәтләре һәм милли аң

  8.3. Мәгариф һәм дин

  8.4. Фән һәм дин 

  Кем ул Тибет кешесе?

  Кем ул – Кеше-алла?

  Дин һәм фән аерыламы?

  Исламның дөньякүләм йогынтысы

  Дәһрилек чире

  Гыйлем тантанасы

  8.5. Милләт һәм дин

  Иман һәм дин

  Иманның милләте бармы?

  9. Тел – гасырлар авазы 151 Кб 16 бит

  9.1. Бер тиенлек куян – ун тиенлек зыян

  9.2. Бөтендөнья мәгълүмат кырына ничек чыгарга?

  9.3. Безгә латин кирәкме?

  9.4. Татар телен ничек савыктырырга (Равил Һади буенча)

  9.5. Тел – милләтнең җан ризыгы

  9.6. Әлифба галәмнән килә яки алфавитмы, әлифбамы?

  9.7. Татар имласы

  9.8. Хәрәкәттә - бәрәкәт

  10. Фән тәҗвид

  11. Һәфтияк

  12. Ясин (кириллда авазлаштыру)
  Царство истины и империя лжи  
 

  СОДЕРЖАНИЕ

  1. Вера, религия и церковь – проблема соответствия  
Власть против Бога
Церковь против общины
Религия против веры
Союз церкви и власти

  2. Демонизация власти

  2.1. Вступительное слово

  2.2. Кому нужна власть?

  2.3. Кому принадлежит Россия?

  2.4. Организация общества по иерархии ценностей

  2.5. С ног на голову (по заявлению РНС)

  2.6. Русский вопрос и национальности (по Г.Попову)

  2.7. Новая евразийская идея (по Дугину)

  2.8. К нам едет антихрист или второе крещение татар (к приезду Алексия в Казань)

  2.9. Не за совесть, а за страх (о региональных лидерах)

  2.10. Взываем огонь на себя (по заявлению «Круглого стола»)

  2.11. Номенклатурный сепаратизм и национальная независимость 

  2.12. Есть ли будущее у татар?

2.13 Путь в никуда (Анализ общ.-полит. ситуации в России и Татарстане)

2.14. Борьба за власть в официальном исламе (идея восстановления ДУМЕС)

2.15. Модель Татарстана – спасение или гибель (к 5-летию договора с Москвой)

2.16. О преемнике Шаймиева позаботится Путин (по Вере Постновой)

2.17. К чему взывает слеза ребенка? (по Фану Валишину)

2.18. Сатанисты против исламистов

  Угроза священным принципам ислама

  Угроза святыням ислама

  Крестовый поход против ислама

  Кавказская трагедия (по Новодворской)

  Служилый ислам - духовный приказчик власти

  Феминизм – как орудие разрушения семьи (по А. Антонову)

  Безбожное образование против духовного просвещения

  Палестина – линия фронта праведного ислама с мировым сатанизмом

  Последние защитники ислама (Кавказ, Афганистан, Палестина, Азия и т.д.)

  Террор – орудие сатанистов

  Страна рабов – страна господ

  Москва слезам не верит (по Айдару Халиму)

  3. Мятеж «золотого миллиарда» или кто угрожает миру террором  

  4. Татарский Помпеи (или исповедь последнего татарина)  

  5. Конгресс татар или татарская жиронда  

  6. Люди света (о Рисаи-л Нур)  

  7. Чего хочет новый халифат (по Хисбут Тахриру)  

  8. Халифат или уммият

  9. Платформа Татарского общественного центра 

  10. Манифест татарского народа

  11. Не в силе правда, а в правде сила (заявление президента ВТОЦ) 

  12. Что провозглашает манифест русских общин

  13. Царство истины

  13.1. За что распяли Христа

  13.2. Наш принцип - евреи против сионизма (по раввину Израэля Уайза – движение Натури Карта - Израиль) 

  13.3. Сила ислама (по Гейдару Джамалю)

  13.4. Старообрядский приход (по епископу Андриану)

  13.5. Апологеты ислама (мысли исторических личностей)

  13.6. Еврейские праздники (по Рут Козодой)

  13.7. Песнь о моем народе (по Уолтеру Фильду)

  14. Проблемы лидерства и государственная власть 

  14.1. Проблемы лидерства в исламе

  14.2. Принципы становления, развития и распада государства (по Ибн Хальдуну)

  15. Что такое евроислам (по Рафаэлю Хакимову)

  16. Социальная доктрина ислама  

  17. Этнические и служилые татары

  18. Иудаизм и эллинизм 

  19. Тюркизм и ислам (по Мураду Агджи)

  20. Секуляризм – как последняя стадия безбожия
  Духовное общество и национальное образование  
 

  СОДЕРЖАНИЕ
В поисках истины (интервью с Мисхатом Тухфатуллиным)  
От неандертальца к неоантропу  
Почему мы стареем  
Система образования – как основа организации общества  
Концептуальные основы татарского национального просвещения

  Философские основы национального просвещения

  Политика национального просвещения

  Основные положения концепции
Что такое татарский национальный университет?
Татарский духовно-светский университет имени Кулшарифа
Устав университета Кулшарифа
Устав семейной школы
Институт семьи и воспитания (основные положения)
Почему распадается современная семья
Курсы по изучению коранических наук при университете Кулшарифа
Курсы домашнего образования и воспитания при колледже «Амирхания»

  4.10. Дистанционная система образования при университете Кулшарифа

  4.11. Назад к мировой цивилизации или нужен ли татарам национальный университет

  4.12. Отзывы на концепцию татарского национального просвещения
Текстологический разбор Корана 
Философия жизни
Совместимы ли наука и религия, вера и знание?
Человек и миры (по книге «Человек в Беспредельности»)
Мировое влияние ислама
Атеизм - как душевная болезнь общества
Праведный путь (божьи заветы)
Проблемы жизни, смерти и бессмертия
Язык – предание старины глубокой  
Двуязычию зеленый свет
Языку учит микропроцессорная техника

  Приложение. 

  Учебные программы и документация университета Кулшарифа

  Электронные версии этих книг с привлечением дополнительного материала будут структуированы в форме десяти сборников (книг). Следующие 6 книг будут иметь названия:

  Кораническое знание

  Коръән гыйлеме

  Память и надежда

  Хәтер һәм өмет

  Татарская трагедия

  Государственная власть и национальное самоуправление

Этнокультура фәне нәрсәгә өйрәтә?

Этнокультура фәне нәрсәгә өйрәтә?

Мин Казан шәһәренең 15 татар гимназиясндә дүрт ел буена үзем эшләгән программа буенча этнокультура фәне укыттым. Нәрсәгә кирәк булды соң бу фән? Балаларга ул нәрсә бирә?
Шушы сорауларга җавап биреп карыйк.
Барыбызга мәгълүм ки, шәһәр баласы саф татар мохитендә үсми. Җәмгыятьтә генә түгел, гаиләдә дә милли тәрбия алмый диярлек. Дөресен әйткәндә, татар мәктәбенең беренче сыйныфына урыслашкан балалар килә. Аларның фикер йөртеше дә, гамәл-фигыльләре дә, холыклары да гел урысча. Үзара да, укытучылар белән дә, башлыча урысча сөйләшәләр. Дөрес, арада күптән түгел авылдан күчеп килгән, җәйләрен авылда үткәргән, гаиләдә әби-баба тәрбиясе алган балалар берникадәр аерылып торалар. Әмма гомум мохиткә ияреп алар да урыслашып баралар. Чөнки авылда да төпле милли тәрбия юк. Урыслашып бетмәгән тел генә берникадәр аерымлык бирә.
Шуңа күрә беренче чиратта мин шәһәр балаларының милли потенциалын ачу максатын куйдым. Ни дәрәҗәдә татарлыклары сакланып калган да, нинди тирәнлектә урыслашканнар. Шуннан чыгып ничек аларга милли тәэсир ясарга, ничек итеп татар мохитенә кайтарырга. 
Шушы максаттан чыгып, башта ук сораунамә (анкета) төзедем. Ул түбәндәге сораулардан тора.
1. Исем-атамам, аларның ничек аталуын теләр идем?
2. Әти-әниемнең исемнәре.
3. Әби-бабаларымның исемнәре.
4. Бертуганнарымның исемнәре.
5. Башка туганнарымның, дусларымның исемнәре.
6. Этем, мәчем һәм башка йорт хайваннарымның исемнәре.
7. Туган җирем, яшәгән урыным, аларның исем-атамалары, адресым.
8. Нинди урам, авыл, шәһәр исемнәрен, елга, күл, чишмә, урман, юл, сукмак, тыкрык, болын, кыр, атамаларын беләсез?
9. Үзегезнең урамыгызның, авылыгызның, шәһәрегезнең ничек аталуын теләр идегез?
10. Мәктәбегезне кем яки нинди исем белән атар идегез?
11. Нинди гәзит-журналлар аласыз?
12. Телевизордан нинди тапшырулар карыйсыз, радиодан нинди тапшырулар тыңлыйсыз?
13. Татарча яхшы беләсезме? Үзара, гаиләдә нинди телдә сөйләшәсез? Туган-тумачаларыгыз, дус-ишләрегез татарча беләме һәм сөйләшәме? 
14. Ни өчен татар мәктәбенә укырга килдегез?
15. Нинди халык җырлары, бәетләр, мөнәҗәтләр беләсез?
16. Нинди йолалар, гореф-гадәтләр, сүрәләр, хәдисләр беләсез?
17. Нинди кыска җырлар, такмаклар, шигырьләр, әкиятләр, мәкальләр, табышмаклар беләсез?
18. Нинди милли биюләр, уеннар беләсез?
19. Нинди милли ашлар беләсез, әзерлисез һәм ашыйсыз?
20. Нинди милли киемнәр беләсез, тегәсез һәм киясез?
21. Үзегезнең шәҗәрәгезне беләсезме һәм төзедегезме?
22. Нинди милли кул һөнәрләре беләсез?
23. Нинди спектакльләр, концертлар карыйсыз?
24. Җәй көне нинди авылга кайтып йөрисез һәм анда кемнәрегез бар?
25. Тагы нинди сорауларга җавап бирер идегез?
Сораунамә 110 укучыга 4 ел дәвамында таратылып килде. Аларга җаваплар алынды. Инде берникадәр нәтиҗә ясарга да була. Кыскача ул түбәндәгедән гыйбарәт.
1. Балалар мәктәпкә берникадәр дәрәҗәдә татар телен белеп киләләр. Әмма үзара урысча сөйләшәләр. Татарча фикерләү юк. Татар холкы, татар үзаңы юк дәрәҗәсендә. Урыслашкан исем-атамаларын татарчалаштыруны кабул итә алмыйлар. Йә моңардан кәмит ясыйлар, йә ризасызлык белдерәләр. Балаларның 40-45 проценты аурупа-латин исемнәрен йөртә. Татар исемнәре дә урысчалатып әйтелә. Мөселман исемнәре юк дәрәҗәсендә. Татар милли тәрбиясе сизелми. Дини тәрбия бөтенләй юк диярлек. Этләренә, мәчеләренә, башка йорт хайваннарына биргән исемнәр татарча яңгырамый. Күбесен кино-телевидениегә, урыс китапларына, урамга ияреп бирәләр. Яшәгән урамнарының исемнәре урысча яңгырый. Әмма моңа алар битараф. Күпчелек мәктәпләренә урыс исе-атамалары бирү ягында. Бары берничәсе генә Тукай йә булмаса Җәлил исемен атый. Татарча гәзит-журнал алдыручыларның саны 5-10 артмый. Күпчелек гаиләләр “Вечерняя Казань”, “Казанские ведомости”, “Казанская неделя” гәзитләрен алдыра. Телевизордан, радиодан, башлыча, урысча тапшыруларны карыйлар һәм тыңлыйлар. Татар халык иҗатын, гореф-гадәтләрен, йола-инануларын белмиләр диярлек. Өйдә, йортта, урамда урысча сөйләшү өстенлек итә. Татар ашларын, татар киемнәрен, милли һөнәрләрне бик азы белә. Нәсел шәҗәрәсен белүче аз. Байтагы әби-бабаларын да белми.
2. Әмма икенче сыйныфтан этнокультура фәнен керткән очракта ике-өч ел эчендә балаларның милли аңы шактый активлаша. Күп нәрсәгә “күзләре ачыла” башлый. Беренче чиратта исем-атамаларының дөрес әйтелешен үзләштерәләр, нәсел шәҗәрәләрен төзергә өйрәнәләр. Бу эшкә ата-аналары, әби-бабалары да тартыла. Бозылган сүз-авазларны татарлаштыруны да тиз үзләштерәләр. Татарлаштырылган кирилл, гарәп, латин имласын да җиңел кабул итәләр. Әкиятләр, мәзәкләр, кыска җырлар, такмаклар, такмазалар, мәкальләр, табышмаклар да тиз үзләштерелә. Ә менә татарча фикер йөртүгә күнектерү авыр. Башта урысча уйлыйлар, аннан тәрҗемә итеп татарча җавап бирәләр. Күп очракта урысча төшенчәнең татарча әйтелешен сорыйлар.
Этнокультура фәне никадәр соң керә, балаларның этник аңын уяту да шулкадәр кыенрак. Җиденче-сигезенче сыйныфтан бу бөтенләй диярлек мөмкин түгел. Дөресен әйткәндә, икенче сыйныфтан укыту да инде соң. Бала аңы, нигездә, формалашкан була. Олыгайган саен аның күңеленә үтеп керү кыенлаша бара. Гаилә-урам тәрбиясе моңа йозак булып тора.  
Шулай да дүрт ел этнокультура фәнен укыту дәверендә гимназия балаларының этник аңы уянуда шактый гына уңай нәтиҗәләр дә күренә башлады. Әкренләп балалар үзләренең татарлыкларын формаль яктан гына түгел, эчтән дә сиземли башладылар. Инде кайбер мәсьәләләрдә бәхәскә дә керә башладык. Бу уңай күренеш. Чөнки битарафлык кими. Милли хәләткә үз карашлары туып килә. Күп нәрсәгә татар күзе белән карау гамәлгә керә. Гаиләгә, туганнарына, дус-ишләренә дә йогынтылары арта.
3. Шулай да тынычланырга ерак әле. Этнокультура фәне әлегә гимназия башлангычында гына укытыла. Хәтта һәвәскәрлек югарылыгында дияр идем. Чөнки методик яктан тирән уйлап эшләнгән программалар юк. Дәреслекләр юк та юк инде. Хәзергә үзебез эшләгән программалар нигезендә укытабыз. Методик материалларны да үзебез әзерлибез. Бу юнәлештәге чыганаклар әлегә фәнни калыптан чыкмаган. Дәреслекләр дәрәҗәсенә җиткерелмәгән. Шуңа күрә аларны “аяк өсте” “эшкәртергә” туры килә. Әлбәттә моны һәр вакытта да уңышлы дип әйтеп булмый. Мин үзем дә төгәл фәннәр мөгаллиме. Бу фәнне укытуга күңел борчыганнан алындым. Рәхәтләнеп белгечләргә тапшырыр идем. Әмма алар әлегә юк. Бер генә уку йорты да аларны әзерләми. Этнокультура фәнен һич кенә дә формаль яктан ошаш халык педагогикасы, әхлак дәресләре, татар теле, әдәбият, тарих кебек фәннәр белән бутарга ярамый. Әйе, алар арасында ошашлык бар. Милли тәрбия бирүдә, милли аңны үстерүдә аларның йогынтысы зур. Әмма бу фәннәр, башлыча, этник тойгылары гарипләнмәгән, һәрхәлдә, җуелып бетмәгән балаларның милли аңын үстерү өчен. Этнокультура фәне исә, фәнниләштереп әйтсәк, “этник реабилитация”, этник аңны уяту фәне. Этник аңны уятмыйча, милли аңны устереп булмый. Бездә физик, хәтта психик реабилитация фәннәре бар, ә менә этник реабилитация фәне юк. Ә безнең өчен бу бик кирәк. Чөнки дүрт ярым гасыр буена, бәлки артыграктыр да, без этник яктан гарипләндерелгәнбез. Инде төркиләр икәнлегебезне дә онытып барабыз. Мөселман психологиясе турында әйтмим дә инде. Ул бөтенләй диярлек җуелган. Үз фамилиясен “Мухаметзяновтан” (Мухметзян-ов сыннан) “Мөхәммәтҗан”га, ягъни “Мөхәммәт җаны”на төзәтүдән гарьләнгән бала, ничек итеп татар-мөселман рухындагы әхлак дәресен кабул итсен! Мондый шартларда татар мәктәпләренә махсус этник реабилитация фәнен кертү аеруча зарур дип саныйм. Әлбәттә, һәвәскәрлек югарылыгында түгел, фәнни-методик югарылыкта. Бәлки безнең тәҗрибә дә ярап куяр. Озакка сузмыйча бу эшне башлап җибәрергә кирәктер. Методик үзәкләрдә һәм педагогия уку йортларында. Хәтта махсус факультетлар ачу, бүлекләр булдыру да максатка ярашлы булыр иде. Әмма бүген ук татар мөгаллимнәре арасында андыйлар бар. Шул ук 15 татар гимназиясендә. Методик яктан гына берникадәр булышу кирәк. Бер гимназиянең генә моңа көче җитәрлек түгел.
4. Татар балаларының этник аңын уяту, милли аңын үстерү өчен тагы бер зур киртә бар. Ул да булса, мәктәптән тыш милли мохит булмау. Әйтеп үткәнемчә, без тулысынча диярлек рухыбызга ят мохиттә яшибез. Ул, телибезме, теләмибезме, татар тормышының барлык күзәнәкләренә, шул исәптән татар гаиләсенә, татар мәктәбенә үтеп керә. Беренче чиратта, радио-телевидение, вакытлы матбугат, тирә-як мохит аша. Шәһәрләребезнең, хәтта авылларыбызның тышкы күренеше аша. Чит-ят яшәү рәвеше, гореф-гадәтләр, ясалма традицияләр аша. Татар мәктәбе үзе дә урыс йогынтысыннан чыга алмый. Мөгаллимнәрнең күпчелеге еш кына урысча сөйләшә. Урыслашкан исем-атамаларыннан да арына алмыйлар. Холыкта, киенү-ясануда татар төсмере аз. Күп кенә тәрбия чаралары рухыбызга ят традицияләрдә үткәрелә. Сыйныф журналларының да татарча нөсхәләре юк. Балаларның исем-атамалары урысча тутырыла, башка мәгълүматлар да урыслашкан формада бирелә. Күпчелек дәреслекләр, методик кулланмалар урысча яисә урысчадан күчермә. Күргәзмә әсбаплпр урыс баласын күздә тотып эшләнгән. Татарча карталар, атласлар юк. Барлык географик атамалар урысча. Хәтта Татарстанныкы һәм татарныкы да. Болар барысы да баланың болай да инде зәгыйфьләнгән этник аңын гарипләндерә. Аңа урыслашу боҗрасыннан ычкынырга ирек бирми. Татар мәктәбен бигрәк тә урыс мохитенә көйләнгән роно-гороно системасы имгәтә. Чөнки аның үз оешу системасы юк. Нәтиҗәдә ул урыс мәктәбенең татарчалаштырылган нөсхәсеннән ары китә алмый. Шул сәбәпле тиз урыслаша. Татарда боларга каршы торырлык көч-куәт юк шикелле. Әмма ныклабрак уйласак, ул бар. Беренче чиратта, тирән яшерелгән этник аң. Ул милли аңнан да тирәнрәк. Этник аң меңләгән еллар буена формалаша. Аны гасырлар буе да бетереп булмый. Бары тирәнрәк күмелә генә бара. Вакыт үткән саен чит катламнар белән томалана. Әмма чишмә томаланудан юкка чыкмый. Йә яңа юллар эзли, йә үз вакытын, иреккә чыгарырлык миһербанлы җаннарны көтеп ята. Татарда әлегә андый җаннар бар. Дөрес, еллар үткән саен томалаучы катламнар арта, чистартучылар саны кими. Аның каравы, гыйлем арта. Чистаруның яңа, нәтиҗәле ысуллары ачыла. Беренче чиратта, ул мөстәкыйль татар милли мәгариф системасы. Аны гамәлгә куеп, без рухыбызны җимерүче чит-ят мохиттән китеп, үз милли яшәү рәвешебезгә кайта алабыз.
5. Мөстәкыйль мәгариф системасы мөмкин кадәр рухыбызга ят мәгариф системасыннан бәйсез булырга тиеш. Бу кыен эш. Әмма акыл белән эш итсәк, ят карында да, аңа ябышып та, мөстәкыйль рәвештә дә үсеп китә алабыз. Моның өчен проблеманы тирән аңлау кирәк. Әлегә ул безгә җитенкерәми. Бигрәк тә мөстәкыйль милли мәгариф системасын булдыру, илаһи һәм этник аңны уяту мәсьәләсендә. Ассызыклап әйтик, милли мәгариф карын-күкрәк тәрбиясеннән башлана. Шул чакта гына без этник аңны уятуда уңай нәтиҗәләргә ирешәчәкбез. Әмма моны балага узачак аналардан һәм гаилә башы булачак аталардан башларга кирәк. Шуңа күрә, беренче чиратта, татар мәктәпләре каршында гаилә мәктәпләре ачу зарур. Бу исә әкренләп бала өчен саф татар мохите тудырырга ярдәм итәчәк. Бала мәктәпкә урыс баласы булып түгел, татар баласы булып киләчәк. Этнокультура фәненең нигез максаты шунда да инде.  
   

Тел - гасырлар авазы

 Тел - гасырлар авазы

Бер тиенлек куян, ун тиенлек зыян

Төрле тарихи сәбәпләр аркасында ифрат дәрәҗәдә зәгыйфьләнгән бүгенге татар теле милли үсеш таләпләренә җавап бирми. Әлегә аның әдәби-сәнгати асылы берникадәр сакланган булса да, рухи-илаһи, милли-мәдәни, җәмгыяви-иҗтимагый, фәнни-гамәли, техник-технологик асылы тәмам диярлек җуелган яки бөтенләй калыпланмаган. Мондый телдә дөнья цивилизациясе югарылыгына чыгып булмый. Татар теленең рухи-этник асылын кайтару, аны заман югарылыгына күтәрү өчен, беренче чиратта, аңа тулы лингвистик анализ һәм синтез ясарга кирәк. Татар теленең терминологик нигезендә төрки, гарәп, фарсы, урыс, латин компонентлары ята. Алар телебезгә төрле кыйммәти төсмерләр бирә. Мәсәлән, төрки компонент безнең этник нигезебезне, гарәп компоненты илаһи асылыбызны тәшкил итсә, фарсы компоненты мәдәни байлыгыбызга, урыс компоненты фикер йөртешебезгә, латин компоненты матдәви яшәешебезгә йогынты ясый. Әмма татар теленә кергән барлык тел компонентлары да төрки нигездә калыпланырга тиеш иде. Кызганыч ки, без һәр яңарышны чит асылда кабул иттек һәм телебезнең күп кенә кануный киртә-кураларын җимердек. 
Бүген татар теле буенча зур-зур галимнәр (академиклар, профессорлар, докторлар) эшли. Әмма телебезнең илаһи, этник асылын торгызу урынына, алар аннан урыс теленең төрки шивәсен ясыйлар. Татар язу имласын да шуңа көйлиләр. Моның өчен Мәскәүдән, мәскәүчел хакимиятьтән исем-дәрәҗәләр алалар, социаль өстенлекләргә ирешәләр.
Мәгълум булганча, түрек-туран цивилизациясе руни имласы нигезендә калыплана. Гарәп имласы аны ислам цивилизациясенә чыгара. Кирил имласы исә татарны славян-насара, төгәлрәк итеп әйткәндә, урыс-православие мәйданына кертә. Латин имласы, мәгърип (көнбатыш) цивилизациясе җимеше буларак, аны яһүди-насара дөньясына этәрә. 
Күргәнебезчә, имла ул язу системасы гына түгел, ә рухи-этник, милли-мәдәни яшәешнең аерым бер чагылышы. Шуңа күрә милли үсеш өчен имла мәсьәләсе ифрат зур әһәмияткә ия. Без, төрки-мөселман татарлары, табигый рәвештә, татар теле канунчылыгына яраклаштырылган гарәп имласына кайту ягында. Аның нигезендә татар теле дә төрки-мөселман татарлары теленә әвереләчәк. Әмма уй-фикерләре, гамәл-шөгыльләре башта урыс һәм аннан урыс-яһүди кыйммәтләр системасында калыпланган бүгенге татар зыялыларының абсолют күпчелеге латин имласына күчү ягында. Димәк, алар “артта калган” төрки-ислам цивилизациясеннән бигрәк, “алга киткән” яһүди-насара цивилизациясен өстенрәк күрәләр. Боларның исламга карашлары да шушы калыплардан чыкмый. Динне, милләтне алар рухи-этник яшәешнең нигезе итеп түгел, ә матдәви-социаль яшәешнең мәдәни төсмере буларак кына кабул итәләр. Хәзер инде боларны үзгәртеп булмый. Шуңа күрә алар белән каршылыкка керергә дә җыенмыйбыз. Нигездә балаларына, оныкларына, гомумән алганда, киләчәк буынга исәп тотабыз. Имла мәсьәләсен дә зур саклык белән чишәргә тырышабыз.
Урыс, яһүди, насара төшенчәләре турында сүз барганда, без шуны искәртергә тиешбез. Монда сүз этник урыслар яки яһүдләр, илаһи насаралар (Иса пәйгамбәр өммәтләре) яки яһүдиләр (Муса пәйгамбәр өммәтләре) турында түгел, ә әлеге рухи-этник кыйммәтләрне бозып, шулар белән ришвәт кылып яшәүче мәскәүчел урыслар (москальләр, яки мыскыллар) һәм дәһриләшкән, дөньявилашкан мәгърипкә (көнбатышка) йөз тоткан җыһудлар (жидлар) турында бара. Этник урыс яки яһүд, илаһи насара яки яһүди белән бутамас өчен, алга таба без боларны мыскыллар һәм җыһудлар дип атарбыз. Бу мантыйк, әлбәттә, төрки-ислам кыйммәтләре белән ришвәт кылып яшәгән «татурыс» һәм «татжид»ларга да кагыла. Мондый «татарлар» мыскыл-җыһуд милләтенең бер шивәсен тәшкил итәләр һәм татар-мөселман милләтенә кермиләр. Аларның яшәү рәвеше, теле, имласы да мыскыл-җыһуд шивәсе.
Әлбәттә, мөселман татарлары да мәгърип дөньясының техник-технологик казанышларыннан, матди-мәдәни кыйммәтләреннән баш тартырга җыенмый, ә киресенчә, аларны үзенең илаһи һәм милли яшәү рәвешен торгызу һәм баету өчен кулланырга тырыша. Бу, әлбәттә, шушы процесста әһәмиятле роль уйнаган тел һәм имла мәсьәлеләренә дә кагыла.  
Шуңа күрә тарихи эзлеклелекне саклаган хәлдә, кыйммәтләр күчешен тәэмин итү максатыннан, без бер-берсенә ярашлы итеп татарның гарәп, кирил, латин имлаларының кәмпитер нөсхәләрен эшләдек. Ягъни, бер имладан икенчегә күчүне милли проблемадан техник проблемага әйләндердек. Бу проблеманы чишү күп мәртәбә җиңелрәк. Димәк, без күп чыгымнар түгеп мыскыл-җыһуд юнәлешендә гарипләндерелгән телебезне аз чыгымнар белән илаһи төрки-ислам юнәлешендә савыктыруга шартлар тудырдык. Милли яшәешебезне дә шушы нигездә торгызырга ниятлибез. Илаһи насара, тәңрелек кыйммәтләр системасы йогынтысында формалашкан татарлар исә бу мәсьәләләрне төрки-татар кыйммәтләр системасы нигезендә чишә алалар. Бу юнәлештә без аларга теләктәшлек һәм ярдәм күрсәтә алабыз. Тик шуны искәртәбез: кирил имласы да, латин имласы да татар милләтенең рухи-илаһи, милли-мәдәни асылына җавап бирми һәм аның үсеш перспективасын тәэмин итми.
Кирилл имласы мыскыл татарлары имласы булган кебек, латин имласы – мәгърип кыйммәтләренә йөз тоткан җыһуд татарлары имласы. Чын мөселман кешесе аны үз теләге белән кабул итә алмый. Кирил имласыннан латин имласына күчүне илаһи нигезгә кайту мөмкинлеген бөтенләйгә юкка чыгару алымы дип карый. Сүз, әлбәттә, кирил имласын яклау турында түгел, ә гарәп имласына кайтуның соңгы күперләрен яндыру турында бара. 
Татарның гарәп имласына каршы һөҗүме егерменче еллар уртасында башлана. Ул матбугат чаралары аркылы төрлечә мәсхәрә ителә. Татар большевиклары бу юнәлештә зур активлык күрсәтә. Нәтиҗәдә, татар милләтен коллык чорында да үлемнән саклап калган гарәп имласы халыкның мең еллык рухи-мәдәни мирасы белән берлектә себереп түгелә. Урысның кирилына күчүдә артык каршылыклар булмасын өчен, вакытлыча татарга латин тагыла. Әлбәттә инде, бу имлада татарның бер генә милли җәүһәре дә тумый. Бу чор мөселман татарларын тулысынча исламнан, меңеллык рухи хәзинәсеннән аерырга кирәк була. Ул хәзинәнең күпчелеге юк ителә, калган өлеше мәгәрәләргә төшереп бикләнә. Ягъни, 1552 ел афәте яңадан кабатлана. Ул вакытта да дөнья мәдәниятенең меңләгән томнарын саклаган Колшәриф мәдрәсәсе (университеты) китапханәсе Мәскәү илбасарлары тарафыннан вәхшиләрчә яндырыла. Илнең барлык китапханәләре дә шушы язмышка дучар ителә. Шулай да мөһдиш Иван нинди генә залим булмасын, халыкны илаһи имласыннан аерырга җөръәт итми. Чөнки кирил имласы ул вакытта бернигә ярамый. Гарәп имласы, татар теле әле ике гасыр буена Рәсәйнең рәсми имласы, рәсми теле булып кала бирә. Бу имланы Мәскәү түгел, явыз Иваннан да явызрак татар большевиклары, “кызыл профессура” бетерә.
Татарның дине, мәдәнияте белән эшне бетергәч, “алдынгы” урыс мәдәниятенә күчү максаты белән безгә кирил имласы тагыла. “Кирил чоры”нда әллә ни рухи җәүһәрләребез тумаса да, берникадәр дәрәҗәдә милли мәдәниятебез үсә. Ул бигрәк тә үзгәртеп кору чорында активлаша. Шуңа күрә татарны җыһудка ошап бетмәгән кирилдан арындырып, латинга кайтарырга кирәк була. Әйдә, барысын да яңабаштан, нульдән башласыннар. Чөнки латинда бернәрсәләре дә юк. Әлбәттә инде бу эш “милләтпәрвәр” татар зыялыларына тапшырыла. Алар бу эштә большевиклардан да ныграк үҗәтлек күрсәтәләр. Әмма бу очракта гарәптән түгел, урыстан “аерылу” өчен. Гарәп имласына кайту турында сүз, әлбәттә, була да алмый. Чөнки бу артталык билгесе. Шулай итеп татар “надан гарәптән”, “баскын урыстан” аерылып, Мәскәүне узып, артын ялтыратып алдынгы җыһуди-нәсара цивилизациясенә күчә. Кәмитнең сценарие шулай яхшы итеп эшләнгән ки, татарга латин имласын “каһарманнарча” көрәшеп алырга кирәк була. Кемгә каршы? Әлбәттә, шовинистик Мәскүгә. Мәскәү дә үртәлгән була, янәсе Рәсәй кануннарын бозасыз, Төркиягә иярәсез, пантүрекчелекне куасыз, Русияне таратасыз һ.б. Ә татар, гадәтәнчә, “тиле дигән саен, тигәнә буе сикерә”. Үчекләгән саен үҗәтләнә бара. Элмәкне тарткан саен сулышы кысыла. Үлсә үлә, әмма «латин», ди. Ул гына җитми, берсе “яңалифкә”, берсе “төреккә” тарта. Дин, милләт, дәүләт, тел, мәгариф, мәдәният, төшенчәләре онытыла. Барлык проблемалар кысыр латинга кайтып кала.
Әлбәттә инде, болай булганда үз шәүләсеннән үзе курыккан, биргән ирекне дә ала алмаган динсез татар гарәпкә дә кайтмас, кирилда да калмас, латинга да чыкмас. Анда-монда сугылып, җыһуди-нәсара дөньясында эреп бетәчәк. Урысның “бөеклегендә”, татарның “мөстәкыйльлегендә” ясалган кәмит шуның өчен кирәк тә инде. 
Латинчылар үзләренең «цивилизаторлык» эшләрен Төркиягә сылтап башкарырга тырышалар. Янәсе, әнә бит, Төркия үзенең мөстәкыйльлеген дә, телен дә, динен дә югалтмаган. Җитмәсә, бүген тизләнешле үсеш халәтен кичерә. Латинга күчсәк без Төркиядән дә алга чыгачакбыз. Чөнки татар төректән акыллырак!
Бу “дәләлләр” Төркиянең тарихын, аның бүгенге халәтен белмәүчеләргә исәпләнгән. Ә хакыйкәть бөтенләй башка. Эш шунда ки, Төркия XIX гасыр ахырына кадәр мәмләкәт (империя) була. Аның куәтен мөселман Халифәте тәшкил итә. Җыһудлашкан яһүди-нәсара дәүләтләренә, әлбәттә, бу ошамый. Шул исәптән Рәсәйгә дә. Шуңа күрә болар аны «Бердәмлек һәм тәрәккыят» («Единение и прогресс»), «Яшь төрекләр» («Младотурки») кебек төрле җыһуди фиркәләр ярдәмендә әкренләп эчтән какшаталар һәм, ниһаять, бергәләшеп җимерәләр. Хәтта төрек милли дәүләте бетү куркынычы туа. Бердәнбер котылу юлы – Халифәттән, исламнан һәм гарәп имласыннан баш тарту. Моңа “кәмалчылар” әзер була. Димәк төрек дәүләте исламнан ваз кичү бәрабәренә “сакланып” кала. Әлбәттә, ният төгәл исәпләнгән. Динсез дәүләт җыһуди-нәсара дөньясына ябышмаса, әкренләп таркалып бетәчәк. Шулай итеп Төркия җыһуди-нәсара дөньясына, шул исәптән НАТОга кереп, аның үги баласына әйләнә. Тыңласа ашаталар, тыңламаса, почмакка бастыралар. Үсәргә дә бирмиләр, үләрлек тә итмиләр. Бүген дә эле елап-сыкрап Аурупа Шурасы ишекләрен кага. Күпме генә ялварса да, бусагадан да җибәрмиләр. Инде яңа гына «социализмнан» арынган, СССРдан аерылып чыккан яшь дәүләтләрне, хәтта Кипрның юнан өлешен дә алдылар. Ә турылыклы аркадашларын һаман да тәлинкә янында тоталар, төрек-мөселманлыгын гаеп итеп, төрле «демократик» шартлар куялар. Кипрның төрек өлеше турында әйтесе дә юк. Шуңа күрә дә, Аурупага ярар өчен ул төрек милләтчелегенә, хак исламга каршы көрәшә. 
Әлбәттә, төрек милләтпәрвәрләре моның белән килешәсе килми. Халыкның да илаһи рухы һәм милли аңы әле көчле була. Төрек җәмгыятендә исламчылар, милләтчеләр һәм “кәмалчылар” барлыкка килә. Алар арасында кискен көрәш башлана. Җыһуди-нәсара дөньясына таянып эш иткән “кәмалчылар” үз көндәшләрен җиңәләр. Аларның җитәкчеләрен җәзалыйлар, төрмәләргә ябалар, тарафдарларын эзәрлеклиләр. Нәкъ Рәсәйдәге большевизм мисалында. Исламчыларның җитәкчесе Сәед Нурсины утыз елдан артык зинданнарда, сөргеннәрдә интектерәләр. Милләтчеләр башы Төркәшне да шулай итәләр. Боларны һәм аларның тарафдарларын туксанынчы елларның башында гына аклыйлар. Әмма җитмешенче елларда хәл исламчылар һәм милләтчеләр файдасына үзгәрә. Сәед Нурси тәгълимате бөтен Төркия буенча тарала башлый. Аңа “Бәдиуззаман”, ягъни, “гасыр кешесе” исеме бирелә. Сәед Нурси хезмәтләре 12 томлык көллиягә берләштерелеп, бөтен Төркиягә генә түгел, дөньякүләм тарала башлый. Бу көллиянең эчтәлеген заман фәне югарылыгында тәфсир ителгән Коръән гыйлеме тәшкил итә. Коръән өлеше гарәп имласы белән гарәп телендә, тәфсир өлеше латин имласында госманлы, яки төрек-ислам телендә бирелә. Сәед Нурси үзе гарәп имласында язган. Әмма латин имласын кабул итмәсә дә, Коръән тәфсирен латин имласына күчерергә пизалык бирә. Чөнки бу вакытта гарәп имласы онытылып, латин имласы гадәткә кергән була. Сәид Нурси киләчәктә төрек халкының хак исламга һәм гарәп имласына кайтуына өмет итә. Әмма, инде әйтеп үткәнчә, бу юнәлешләр аз гына көчәеп китә башласа, Төркиягә карата янаулар, куркытулар, кисәтүләр, тыюлар, чикләүләр башлана.
Төркиянең берникадәр үсеш кичерүе дә аның мәгърип дөньясына таянуы белән түгел, ә үзенең илаһи һәм милли асылына кайта башлавы белән бәйләнгән. Мәгърип дөньясы моны тоткарлап кына тора. Үз савытыннан ашарга бирмичә, кашыктан ашатырга тырыша.
Димәк, төрек халкы латин имласын үз теләге белән кабул итмәгән, ул аңа мәгърип дөньясы тарафыннан көчләп тагыла. Исламнан да, илаһи төрек теленнән дә ул шул рәвешле читләштерелә. Бу Төркия өчен татарга карата булган мөһдиш Иван явызлыгы иде.
Ә татарда исә хәл бөтенләй киресенчә. Мәгърип дөньясы вазыйфаларын татарда мыскыллашкан татар галимнәре, татар зыялылары, татар милләтпәрвәрләре, ягъни татар кәмалчылары башкара. «Бердәмлек һәм тәрәккыят» фиркасен, башка мәскәүчел фиркәләрне шулар төзи. Динне дәүләттән, мәктәпне Алладан шулар аера, телнең дә илаһи асылын шулар бетерә, гарәп имласын да шулар мәсхәрәли, латинга күчүне дә шулар ашыктыра.
«Тәрәккый үсеш» шигарләре астында безнең “алдынгы карашлы” галимнәребез, зыялыларыбыз Сорбонна, Оксфорд артыннан куылып, милли университетны, милли мәгарифне бетерделәр, инде латин артыннан куылып, мәдәниятебезне, телебезне бетерәләр. Бу батыйл гамәлләр миллипәрвәрлек битлеге астында эшләнә. Никадәр аяныч!
Берничә сүз рун имласы хакында. Бүгенге тәңречеләр татар язуын борынгы түрек имласы - рунга күчерү ягында. Бер яктан караганда бу дөрес тә шикелле. Чөнки ул безнең үз имлабыз. Әнә әрмән, грузин үз имлаларын саклап калган бит. Әмма бүгенге көндә рун имласына йөз тоту күпкә хәтәрерәк. Чөнки бу очракта без тәмам бетәбез. Эш шунда ки, безнең борынгы түрек-туран цивилизациясеннән бернинди дә диярлек рухи мирасыбыз калмаган. Рун язуында, бигрәк тә (бер-ике таштагы язудан башка). Латин имласы татарны тыштан җимерү өчен файдаланылса, рун имласы аны эчтән таркату өчен кирәк. Шулай да тарихи-мәдәни максатларда рун имласын торгызуны без хуплыйбыз. Латин һәм кирил имласыннан да баш тартмыйбыз. Беренчесен техник чара буларак кулланабыз, икенчесен мәгълумат чыганагы итеп файдаланабыз. Әмма бүгенге көндә рун имласын мәҗүси тәңречеләр, латин имласын татжидлар, кирил имласын татурыслар безнең ислам белән укмашкан илаһи асылыбызны юк итү максатында файдалана. Әлбәттә, без моңа юл куя алмыйбыз. 
Әрмәннәр, грузиннар, кытайлар, япуннар милли имлаларын сылтау итеп мәҗүсилек чорына кайтмыйлар. Киресенчә, имлаларын, телләрен илаһи кыйммәтләр белән баеталар.
Аннан, шуны да әйтергә кирәк. Тәңрече мөшрикләр (мәҗүсиләр) ислам һәм насара диннәрен гарәп-яһүди дине дип атасалар да, алар ярты дөньяның яшәү рәвешенә әйләнгән. Дөрес бүген алар да мәҗүсиләшә. Әмма тәңречелек күптән инде шушы хәлгә төшкән. Шуңа күрә дә төрки халыклар һаман да тотрыклы милләт-дәүләт булып оешып китә алмыйлар. 
Димәк безгә мәҗүсилеккә түгел, ислам дине аша илаһи халәтебезгә кайтырга кирәк. 
Илаһи имлабызны, аның нигезендә илаһи телебезне торгызу шуның өчен кирәк тә. 
Өстәп шуны да әйтик, Мәгърип цивилизациясенең мәгълумат чыганагы булган инглиз теле, белгечләр әйтүенчә, 30% ка латин имласында канунлаштырылган Библия сүзләреннән тора. Ә без исә, мәгърипчелеккә ияреп, Коръән аркылы канунлаштырылган гарәп сүзләреннән һәм гарәп имласыннан баш тарттык һәм телебезнең рухи-илаһи асылын югалттык. Шуңа төрле күчеш чорында төрки нигезебезнең какшавын да кушсак, татар теленең рухи-этник асылының никадәр зәгыйфь булуын аермачык күрербез. Әлбәттә, мондый җансыз-кансыз тел нигезендә татар милли мәгарифе дә, милли җәмгыять тә, милли дәүләт тә туа алмый. Шуңа күрә Татарстанда икетеллелек игълан итүгә 10 елдан артык вакыт үтсә дә, бер генә урыс телле кешенең татарча сөйләп китә алганы юк. Аның каравы, бернинди игълансыз-карарсыз инглиз телен өйрәнү массакүләм төс алды. Мең кыенлык белән ачылган мәктәп-гимназияләребездә дә гарәп-фарсы теле түгел, инглиз-алман теле өстенлек итә. Ә бит гарәп, фарсы, төрек телләре татар теленең рухи-этник асылын тәшкил итә. Әгәр бу хатабызны якын арада төзәтмәсәк, тиздән Татарстанда татар-урыс икетеллелеге түгел, урыс-инглиз икетеллеге хөкем сөрәчәк. Бу безнең төрки-ислам дөньясыннан баш тартып, мыскыл-җыһуд дөньясына йөз тотубызның “күркәм” нәтиҗәсе булачак. Милләтне динсез «татурыс», «татжид» китергән афәттән илаһи мөселман татарлары гына коткарып калырга сәләтле. 

Бөтендөнья мәгълүмат кырына ничек чыгарга

Бүгенге көндә латин имласына күчүгә төп дәлил булып бөтендөнья мәгълумат кырына чыгу ихтыяҗы тора. Бу беренче карашка дөрес тә шикелле. Чөнки дөньякүләм мәгълумат системасы латин имласында калыпланган. Ә инде бу мәгълумат кырына чыкмыйча татарның тәрәккый үсешенә өмет баглап булмый. Мәсьәләнең бу ягы белән килешеп була.
Әмма милләтнең тәрәккый үсешен техник-технологияләргә генә кайтарып калдырсак бик зур хата ясаган булыр идек. Максатны чара белән бутарга ярамый.
Без, мөселман татарлары, мыскыл-җыһуд татарларыннан аермалы буларк, латин имласына тәрәккый максат итеп түгел, тәрәккый чара итеп карыйбыз һәм шул күзлектән караганда бу имладан баш тартырга җыенмыйбыз. Әмма бу чараны куллану максатка зарар китермәскә тиеш. Бу, беренче чиратта, нинди латин куллануга бәйле. Шуңа күрә латинчылар бәхәсенә без битараф түгел. Кызганыч ки, алар милләтнең тәрәккый үсешен мәгърип кыйммәтләре калыпларында гына күргәнлектән, латин имласын да тәрәккый максат итеп алалар һәм аның мөмкинлекләрен шушы кыйммәтләр белән чиклиләр. Дөрес, кайберәүләр милли максаттан чыгып, татар «яңалифе» тәкъдим итәләр. Әмма бу имла безне рухи кыйммәтләргә генә түгел, бөтендөнья мәгълумат кырына чыгуы да кыен. Шуңа күрә без «яңалифне» максат буларак кына түгел, чара буларак та кабул итә алмыйбыз. 
Җыеп әйткәндә, максаттан чарага әйләнгән латин имласы, нинди генә «алдынгы» булып күренмәсен, ахыр чиктә безне илаһисызландырылган җыһуди-насара дөньясына куып кертәчек, ә аның «яңалиф» нөсхәсе милли битлек астында, ислам һәм төрек дөньясыннан аерып, тар милләтчелеккә куып кертеп, урыс-җыһуди мохитендә эретеп бетерәчәк. Димәк, «милли» һәм «мәгъриби» латинчыларның «каршылыгы»на милли тәрәкыят юнәлешен эзләү каршылыгы итеп түгел, татарны бетерү ысуллары каршылыгы итеп карарга кирәк. 
Шулай да чара буларак куллану өчен безгә нинди латинны сайларга соң? 
Түбәндәге язмам шуның хакында бара.

Безгә нинди латин кирәк?

“Ватаным Татарстан” гәзитенең 124-125 (22 июнь 2001 ел) саннарында галим Назиф Мирихановның “Яңалифтән - латинга” исемле мәкаләсе басылган иде. Бу мәсьәлә буенча Татарстан кануны кабул ителсә дә, кайбер милләттәшләребез, бигрәк тә Татарстанда читтә яшәүчеләр, яңа имла белән килешеп бетмиләр. Алар татар теленең киләчәге өчен борчылу белдерәләр. Мондый четрекле мәсьәләләргә бик сак караучы мөхтәрәм гәзитебезнең әлеге мәкаләгә урын бирүе дә имла проблемасының чишелеп бетмәвен күрсәтә. Күптән түгел илбашы да бу мәсьәлә буенча бик нык үлчәп эш итәргә чакырган иде. Чыннан да, сүз бер имладан икенче имлага күчү турында гына түгел, ә татар халкының тарихи үсеш (ә бәлки таркалыш) чорында кискен борылыш ясавы хакында бара.
Инде мәкаләдә куелган кайбер мәсьәләләргә якынрак килик.
Назиф Мириханов бүген кабул иткән имланы утызынчы еллар яңалифенә кайту дип атый һәм моны хупламый. “Чөнки, тәкъдим ителгән алфавит ул латин алфавиты түгел, ә татар теле өчен генә уйлап чыгарылган гибрид”, - ди ул. Аның фикеренчә, бу гибрид татар телен ныгытасы урынга, аны бөтенләй бетүен тизләтергә мөмкин. Автор фикере белән килешмичә булмый. Чөнки бу чыннан да шулай. Мәкаләдә кайбер дәлилләр дә китерелә. Өстәп шуны гына әйтәсе кала: татарга дөньякүләм мәгълүмат кырына (мәсәлән, Интернетка) чыгу өчен ниндидер ясалма гибридка түгел, ә шушы кырда үзенең мөстәкыйль сайтын (җирлеген) булдырган гамәлдәге имлага таянырга кирәк. Нәзиф әфәнде бу имла сыйфатында 26 шәкелдән торган инглиз алфавитын күрә. Татар теле өчен җитмәгән хәрефләрне дифтонглар (кушылма хәрефләр) рәвешендә тутырырга тәкъдим итә. Бу очракта татар алфавиты өчен нокта-өтер өстәп бернинди яңа хәрефләр ясап торырга кирәкми. Кәмпитер клавиатурасына да әллә ни үзгәрешләр кертеп торасы юк.
Чыннан да, сүз авазлар язылышы һәм кәмпитер клавиатурасы турында гына барса, шуннан да гади юл юк. Әгәр дә гибрид тарафдарлары шул уңайлыкларны гына күздә тотып эш итсәләр, әлеге тәкъдим күпкә отышлы. Нигә уеннан уймак ясарга.
Әмма эш күпкә катлаулырак. Чөнки, чыннан да сүз татарның киләчәк язмышы турында бара. Автор да шул фикердә. “Татарның ассимиляциясе шул хәтле тиз бара, аны көчле адымнарсыз туктату мөмкин түгел сыман”, - ди. Ул шундый көчле адымнарны башка төрки халыклар белән консолидацияләшүдә һәм төрки халыклар өчен уртак алфавит тудыруда күрә. Моның өчен инглиз алфавиты алына һәм дифтонглар белән төркиләштерелә. Бу очракта инглиз алфавитына нигезләнгән төрек алфавиты да шушы рәвешчә үзгәрергә тиеш була.
Әмма мәсьләнең болай куелышы госманлы төрекләренә күптән мәгълум. Гасыр башында мәгърип басымында гарәп имласыннан латин имласына күчкәндә, аларда да шул диелемма туган иде: йә нигез итеп инглиз алфавитын алырга һәм җитмәгән авазларны дифтонглар белән тулыландырырга, йә нокта-өтер булса да өстәп, шушы алфавит нигезендә төрек-латин алфавитын булдырырга. Төрле бәхәсләрдән соң икенче вариант кабул ителә. Шулай итеп 29 хәрефтән торган бүгенге төрек алфавитында 23 “саф” инглиз хәрефе, 2 умлаутлы (төрткеле) алман хәрефе һәм латин шәкелендәге 4 “төрек” хәрефе (икесе койрыклы, берсе дугалы, берсе ноктасыз). Назиф әфәндегә шушы төрткеләр ошап бетми һәм алардан арынасы килә. Шушы “көчле адымын” ул болай дәлилли: төрекләр дә, алманнар да бу турыда уйлана башладылар, ди. Анысыннан хәбәрдәр түгелмен. Хәлбуки шулай булса да, безгә алга чыгарга кирәкме икән? Алар эшләнмәләреннән файдалану отышлырак булмасмы?
Ә хәзер кабул ителгән яңалиф-латин гибриды 34 хәрефтән тора. Кайсы аның “саф” инглизнеке, кайсы алманныкы, кайсы гарәпнеке, кайсы төрек-татарныкы, әйтүе кыен. Моның турында Назиф әфәнде дә әйтми. Инглизнең 26 хәрефеннән ничәсен ала да, шулардан ничә дифтонг ясый. Ул хәрефләр һәм алардан ясалган дифтонглар татар теленең лингвистик закончылыгына буйсынамы? Бу хакта сүз юк. Чөнки Нәзиф әфәнде үзе дә урыс-мәгърип ягын каера. Татарның рухи-этник тамырларын күрми.
Ә бит мәсьәлә шунда ки, әлеге яңалиф-латин гибриды татар теленең кануный кагыйдәләренә дә, аның авазлар системасына да, бүгенге дөньякүләм мәгълумат кыры таләпләренә дә җавап бирми. Чыннан да, аны гамәлгә кертү каш төзәтәм дип күз чыгару гына булуы мөмкин. Монда Назиф әфәнде хаклы. Аның тәкъдимнәре рухи-этник яктан зәгыйфь булса да, дөньякүләм мәгълумат кыры таләпләренә якынрак торалар.
Колшәриф университеты тарафыннан имла һәм тел, мәсьәләләре концептуаль яктан комплекслы рәвештә күптән хәл ителгән. Монда өч ел инде, мәгънәсез бәхәскә кермичә, татар имласының нигезе итеп бүгенге төрек алфавиты алынды. Аңа бары тик ике – тартык Ң һәм сузык Ә хәрефләре өстәлде. Шулай итеп без кабул иткән татар алфавиты 21 тартык 9 сузык аваздан, бер апокрифтан һәм басымлы (озын) сузыкны белдерүче бер өстамгадан тора. Ике саф «татар» хәрефеннән башка бу тулысынча “төрек” алфавиты. Ул татар теленең лингвистик закончылыгына да, дөнькүләм мәгълумат кыры (Интернет) таләпләренә дә җавап бирә. Чөнки бу харефләрнең барысы да «Юникод» системасына кертелгән. 
Уртак төрек алфавиты булдыру турында йөз елдан артык инде хыялланабыз. Әмма ике төрки-татар өч фикердә торганда, моны эшләү мөмкин түгел. Төрек дөньясын гибрид милләт түгел, дөньякүләм цивилизация үсешенә җавап бирүче халык җитәкләячәк. Ул халык кем булыр, киләчәк күрсәтер. Әлегә бу таләпләргә җавап бирүче көчләр Төркиядә туып килә. Ә безне кайбер милләттәшләребез “төркиләшүдән”, саклап, “татарлаштырырга” тырышалар. Әмма урыслашу, мәгърипләшү исәбенә барган бу “татарлашу” аларны борчымый.
Төрек алфавитын кабул итеп, без тулысынча диярлек, зур чыгымнар куймыйча, төрек мәгълумат кырына чыга алабыз. Аның нигезендә татар мәгълумат кырын тудыру да күпкә җиңел булачак. Дифтонглар белән тагы мәшәкать туачак. Чөнки аларны дөньяга “таныттыру” бу мәсьәләдә бик зәгыйфь татар милләте өстенә төшәчәк.
Төрек алфавиты татарның төрле шивәләре мәнфәгатьләрен күздә тотып кабул ителде. Эш шунда ки, латин алфавиты Татарстанда кабул ителгән очракта да (анысы да татарлар өчен генә), башка төбәкләрдә яшәгән татарлар озак елларга кирил имласында калачак. Чөнки никадәр тырышсак та, октябрьгә кадәр булган гомумтатар милли яшәешен тудыра алмадык. Татар бихисап “бәйсез” төбәкләрдә бүленеп калды. Аларның язмышын җирле түрәләр хәл итә. Мондый очракта татар милләте бөтендөнья мәгълүмат кыры аша гына берләшә ала. Бу форсаттан файдалана алмау зур хата булыр иде. Шуңа күрә төрек латинына нисбәтле рәвештә татар кирилы да эшләнде. Ягъни латинның 30 хәрефе кирилның 30 хәрефе белән тәңгәлләштерелде. Татар кирилы 25 “саф” урыс, 5 “татар” шәкеленнән тора. Бу гына да түгел, татарга мең ел буена игелекле хезмәт иткән гарәп имласы да торгызылды. Ул гарәп имласындагы фарсы әлифбасына нигезләнеп, төрек-татар латинына тәңгәлләштерелде. Бу имла да, латин һәм кирил имларары кебек ук, 30 хәрефтән тора һәм 32 шәкелле гарәп-фарсы әлифбасының 21 шәкеле һәм 9 хәрәкәсе белән бирелә. Нәтиҗәдә татар язма графикасының барлык рухи-илаһи, милли-этник, матди-мәдәни сыйфатлары торгызыла. Дөньякүләм мәгълумат кырына чыгу өчен төрек, фарсы, урыс мәгълумат кырлары кулланыла. Шул сәбәпле аларның язма графикасы үзгәртелми диярлек. Бары тик кирилга гына 5 татар шәкеле өстәлә. Монда да әллә-ни фаҗига юк. Беренчедән, кирил Русиядә генә диярлек кулланыла. Икенчедән, бу шәкелләр татар язма графикасына күптән инде кертелгән һәм җитәрлек дәрәҗәдә кәмпитерләштерелгән. Гомумтатар мәгълумат кырында, тылмач рәвешендә, урыс, инглиз, фарсы, гарәп телләре дә кулланылышта булачак дип өметләнәбез.
Шулай итеп, татар алфавиты чара буларак, төрек-латин имласына нигезләнә. Илаһи һәм милли максаттан чыгып, аңа нисбәтле рәвештә кирил һәм гарәп имлалары өстәлде. Бу халәт өстәмә кыенлыклар тудырмый. Чөнки имлалар арасындагы тәңгәллек бер шәкелдән икенче шәкелгә күчүне конвертер аркылы кәмпитер ярдәмендә башкарга мөмкинлек бирә.
Әмма, конвертерның уңышлы рәвештә эшләп китүе өчен татар теленә кергән, хәтта әлегә кермәгән сүзләрне яңа имла кагыйдәләре иләге аркылы үткәрергә кирәк. Иң кыен эш тә бүген шушында. Моның өчен Колшәриф университеты каршында кәмпитер-мәгълумәт төркеме белән беррәттән “тел табиблары” төркеме дә тупланып килә. Бүгенге көндә, беренче чиратта, алар каршында түбәндәге бурычлар тора:
1. Татар теленең өч (рухи-илаһи, милли-этник, матди-мәдәни) асылын тогызу.
2. Тел сүзләре фондын татар теле канунчылыгына буйсындырылыру. 
3. Татар теленә “репрессияләнгән” сүзләрне кайтару.
4. Татар теленең әдәби-сәнгати, иҗтимагый-сәяси, социаль-икътисади, тәгълимати-фәлсәфи, фәнни-техник, кәмпитер-мәгълумати сүзлекләрен төзү.
5. Татар теленең авазлар, иҗек, тамыр, сүз ясалыш системасын торгызу.
Әлбәттә, татар теле бу яңарыш процессында башка телләрдән кергән терминнардан да ваз кичә алмый. Киресенчә, аларның кулланышын тагын да киңәйтергә тиеш. Хәтта синонимнар, төсмерләр рәвешендә булса да. Чөнки татар аңына дөнья цивилизациясе казанышлары югалтуларсыз сеңдерелергә тиеш. Дөньякүләм йогынтыга ия телләр шулай итә дә. Әмма бу эш элеккечә сукырларча (йә ярарга тырышып) үзләштерүгә кайтып кала алмый. Һәр сүз, һәр термин татар теленең кануный таләпләренә, рухи-этник асылына, матди-мәдәни максатларына җавап бирергә тиеш. Ягъни һәр яңа үзләштерү татарның этник тамыр системасына ялганып алып барыла. Югыйсә татар теле барлык телләр тупламасын хасил итсә дә, үзенең уникаль үзенчәлеген (кануный төгәллеген) саклап кала алмаса, шушы телләр арасында эреп юкка чыгачак, татар халкын да башка халыклар арасында эретәчәк. 
Саф татар җәмгыяте, татар тормышы, татар мәдәнияте, татар мәгарифе, татар фәне илаһи нигезендә генә туа ала. Бүгенге яңалиф-латин гибридында, татар теленең урыс-мәгърип шивәсендә рухи үсеш алачак дөнья цивилизациясенә чыгып булмый. Моңа түккән акча да көткән нәтиҗәне бирмәячәк. Шәхси мәнфәгатьләр карынында ашалып бетәчәк. Бу икетеллек мисалында да ачык күренә. Татар теле мәйданы киңәймәде генә түгел, киресенчә, урыслашу процессы көчәйде генә. Татар рухи-илаһи, милли-мәдәни, матди-җәмгыяви асылын югалта барган теленнән үз теләге белән үзе ваз кичә. Бигрәк тә чит төбәкләрдә. Чөнки эсперанто кебек җансыз, рухсыз, хиссез, кысыр ясалма имла, ясалма тел беркемгә дә кирәкми, шул исәптән татарның үзенә дә. 
Димәк бар көчебезне мәгънәсез «имла» сугышына түгел, үлем түшәгендә яткан туган телебезне савыктыруга юнәлтергә тиешбез. Тик моны ничек эшләргә ?

Татар телен ничек савыктырырга?

Күргәнебезчә, татар телен савыктырмый торып аңа яңа имла уйлап чыгару черек тешкә алтын таҗ кидерү белән бер. Имла үзе генә телне савыктырыр дигән фикерне дөрес дип әйтеп булмый. Бу инде соңгы вакытта гамәлгә кергән латинлаштыру үрнәкләрендә күренде. Мәсәлән, Казанның кайбер урамнарының исемнәрен латин хәрефләре белән яза башладылар. Бу имла берникадәр дәрәҗәдә татар теле кануннарына яраклаштырылса да, кирилда язу хаталарын кабатлый. Мәсәлән, «Центральная» урамы атамасын алыйк. Ул латин имласында «Sentralnaya» дип язылган. Ягъни «Центральная» урамы «Сентралная»га әйләнгән. Латин белән «татрлаштырылган» башка исем-атамалар да шулайрак яңгырый. Бу мантыйк латин белән языла башлаган башка сүзләргә дә кагыла. Нигездә татар телен кирил калькасыннан латин калкасына күчерү бара. Урыс әйтмешли: «меняем шило на мыло». Йә, шуның белән нәрсә отабыз, монда нинди татарлык бар? Илаһи як турында әйтмим дә инде. Әле бит шуның өчен бугазга-бугаз киләбез, чәй чәшкесендә давыл куптарабыз.
Ә безгә, беренче чиратта, латин булу түгел, татар булу, татар мохите тудыру кирәк. 
Шул ук «Центральная» урамы исемен алыйк. Без ул урамны үзара «Гөлзадә» урамы дип атыйбыз. Чөнки анда танылган җырчыбыз Гөлзадә яши. Бу исемне кирил белән язсаң да, латиндагы «Sentralnaya»дан матурырак яңгырый. Әмма саф татарча яңгыраган бу исемдә дә проблемалар бар. Беренчедән, аның әзарилардан алынган «задә» кушымтасы татар теленең сингармоник канунчылыгына буйсынмый. Икенчедән, татар телендә «задә» сүзе «ир бала», «улы» сүзен аңлата. Димәк мәгънәви яктан ул хатын-кыз исеменә туры килеп бетми. Бу бит әле иң матур исемнәребезнең берсендә. Ә башка исемнәргә килсәк, баш-аякны сындырылык. Ә кайбер исем-атамаларыбызның нинди милләткә кагылганын да белмибез. Әнә Альберт, Альфред, Марат, Роберт, Руслан, Эрнст, Эльвира, Эльмира, Алина, Света, хәтта Андрей, Олег, Лена кебек исемнәр дә татарныкы икән. Шуңа күрә телебезне савыктыруны үзебезнең исемнәребезне төзәтүдән башласак бигрәк яхшы булыр иде. Индус Зуфярович Тимуршиннан Илдус Зөфәр улы Тимершага яки Илдус Тимершага әйләнергә бәлки күптән вакыттыр. Андрей Адольфович Бугутдинов, Николай Васильевич Ивановлар турында әйтмим дә инде. Кайберәүләр урыслашу-гарәпләшүне дингә сылтыйлар. Монда диннең бернинди катнашы юк. Исем-атама, тел-гадәт этник (табигый), дин–иман илаһи (галәми) мохиткә кагыла. Ирекле халыкларда мондый проблема юк. Алар диннән дә, милләттән дә ваз кичми. 
Исемендә туган тел аһәңе яңгырамаган бәндә берничек тә төрки-татар була алмый. Чөнки туган телгә, милли мохиткә битарафлык исемгә битарафлыктан башлана. Мондый кеше өчен урам-авыл, шәһәр-ил, җир-су, урман-болын, чишмә-инеш, кош-җәнлек, үлән-үсемлек, бөҗәк-корт исемнәре бернинди әһәмияткә ия түгел. Ә инде сүзләрнең ясалыш килеп-чыгышы (этимологиясе), аһәңе-яңгырашы, рухы-җаны аны бөтенләй борчымый. 
Урам исемнәрендә күргәнебезчә бу гариплекне имла алмаштырып кына төзәтеп булмый. Мисалга тагы «нәшрийат», «әдәбийат» һәм «мәдәнийәт», мөфтийәт» сүзләрен алыйк. Бу сүзләр безгә гарәп теленнән килеп кергән. Әмма татарлаштырылганда алар гарәп теле канунчылыгыннан киткән, татарныкына килеп җитмәгән. Шулай итеп буталчык килеп чыккан. Бу буталчыктан чыгуга «я» хәрефенең латинда булмавы да ярдәм итми. Чөнки ул латинда «йа» дип кала. Гарәп теленнән алынган сүзләрнең күпчелеге йә гарәп теле канунчылыгында калдырылган, йә татар теленә бернинди канунсыз (дөресрәге, ясалма канун белән) кертелгән. Бу әле татар телендә сакланып калган гарәп сүзләренә кагыла. Телебезнең илаһи асылын тәшкил иткән Коръән сүзләре исә бөтенләй төшеп калган. Ә инде урыс теленнән яки урыс теле аркылы мәгъриптән кергән «татар» сүзләре чабатасын да салмаган. Шулар аркасында бүгенге татар теле урыс теленең төрки калькасына әйләнгән. 
Бу мисаллар проблеманы яктырту өчен генә китерелә. Ә асылда исә, бүгенге татар теленең аңлатмалы сүзлегенә кергән сүзләрнең барысы да диярлек чирле. Берсенең авазы югалган, икенчесенең күзәнәге (иҗеге) җимерелгән, өченчесенең тамыры бозылган, дүртенчесенең кәүсәсе черегән, бишенчесенең рухы имгәнгән һ.б. Берникадәр дәрәҗәдә фонемаларда, кушымталарда, җөмлә төзелешендә сакланым калган канунчылыгы һәм тирән яшерелгән төрки рухы гына аны җыелма сүзләр тупламасына әйләнүдән саклап тора.
Әйтеп үткәнемчә, күпчелекне телебезнең бу халәте борчымый. Калганнар исә аның бәясе төшүен, гамәлдән чыгуын кешенең үзеннән яки баскынчылыктан күрә. Монда хаклык бар, әлбәттә. Әмма кемгәдер гаеп ташлап кына телебезне савыктырып булмый. Чирле, бозык тел үтми торган тауар кебек беркемгә дә кирәкми. Кайберәүләр телгә нигә мондый төгәллек кирәк дип гаҗәпләнә. Сүзләр ничек калыпланган, шулай өйрәник диләр. Бу хата фикер. Телнең төгәллеге, канунчылыгы, мантыйклыгы аның камиллеген күрсәтә. Андый телне өйрәнү дә, куллану да җиңел. Телгә дә математик канунчылык кирәк. Гарәп теленең илаһи куәтен дә шуннан күрәм. Бүгенге көндә кануный яктан бу кадәр төгәл тел юктыр, мөгаен. Әнә танылган гарәп белгече Николай Юшманов та бит: «гарәп теле яхшы автомат кебек ук, аны сүтеп җыю ифрат җиңел», - ди ул. Мин төгәл фәннәр белгече буларак, Коръәнне өйрәнгәндә үзем шуңа инандым. Андагы һәр хәреф, һәр хәрәкә һәм тамга төгәл канунга буйсына. Кайбер сүзләргә кагылган искәртмә-аңлатмаларның да кануный мантыйгы бар. Шуңа күрә, татар телен савыктыру өчен гарәп телен өлге итеп алсак яхшы булыр иде. Сүз, әлбәттә, татар телен гарәпләштерү турында түгел, ә кануный үрнәк турында бара. Миңа, мәсәлән, татар һәм урыс телләренә караганда гарәп телендә язылган Коръәнне лингвистик яктан анализларга җиңелрәк. Безгә дә телебезне шушындый кануный халәткә китерергә кирәк. Чөнки кануный телләренең базары да зуррак, мәйланы да киңрәк. 
Шушындый канунчылык нигезендә генә без имла мәсәләсен чишечәкбез һәм татар теле дәреслекләрен, аның аңлатмалы сүзлеген төзергә керешәчәкбез. 
Тел – милләтнең җан ризыгы

Шулай да татар теле милләтнең җан ризыгы булмаса, аны савыктырып булмаячак. Ә инде телнең җаны, минем аңлавымча, аның авзлар системасында, язу имласында саклана
Милләтнең рухы (җаны) ифрат дәрәҗәдә зәгыйфьләнгәнлектән, имла мәсьәләсендә дә фикер бердәмлеге юк. Бу табигый хәл. Татар халкының үсеш юлы гаять дәрәҗәдә катлаулы һәм каршылыклы. Дәверләр күчеше чорында ул үзенең генетик хиссиятен, тарихи-этник аңын, рухи кыйбласын югалту дәрәҗәсенә килеп җитте. Шуңа да мәсьәләнең асылын аңламыйча җаны җуелып барган латин алфавитына таба авышты. Шушы фаҗигале кавемнең бер баласы буларак, башта мин үзем дә шушы юнәлешкә йөз тоткан идем. Төп дәлилләрем шуннан гыйбарәт иде. Беренчедән, кирил имласы безнең телебез кануннарына җавап бирми, беренче чиратта урыслаштыру сәясәтен үти. Икенчедән, гарәп әлифбасын да безнең телгә җайлаштыру җиңел түгел. Өченчедән, латин алфавиты безнең тел кануннарына якынрак тора. Дүртенчедән, латин алфавиты нигезендә бүгенге Мәгърип цивилизациясе барлыкка килгән. Зыялылырыбызның да күпчелеге шушы дәлилләрне китерә.
Әмма соңгы вакытта галимнәребез, зыялыларыбыз арасында барган бәхәс мине берникадәр сагайтты. Сүз язу графикасы алмаштыру турында гына түгел, инде ничәнче мәртәбә кыйблабызны үзгәртү турында барганлыгын аңладым. Моңа Нурихан ага Фәттахның “Социалистик Татарстан” (1991 ел, беренче февраль саны) гәзитендә басылган “Ирек алгач башбаштак” дигән зур күләмле мәкаләсе этәргеч булды. Аны мин кабат-кабат укып чыктым. Укыган саен әрнү хисе арта барды. Бөтен тулылыгы белән татар халкының фаҗигасен, инкыйразга йөз тотканын аңладым. Күз алдыма акыл белән били алырлык мең еллык дөнья тарихы килеп басты. Һәм шушы тарих биләмәләрендә татар халкы кыйбласын бер табып, бер югалтып адашып йөрүен тирән бер тетрәнү белән күреп алдым.
Язу графикасы кадерле булса да, бәләкәйләнеп калган киемне алмаштыру түгел. Ә халыкларның тирән тарихи борылыш кичергәндә ИМАН яңартуының мөһим адымы. Мәсәлән, славяннарда кирилга күчү Рум империясенең ике - Көнбатыш һәм Көнчыгыш өлешләргә бүленүе белән бәйләнгән. Бу бүленеш белән беррәттән христианлык та ике юнәлеш ала: католицизм һәм православие. Католицизмның изге китаплары юнан-латин имласында калса, православие өчен инде башка имла кирәк була. Бу эшкә славян мәсихчеләре (миссионерлары) Кирилл һәм Мефодий алына. Кирил нигезендә борынгы чиркәү язуы барлыкка килә. Ә инде Юнан (Византия) җимерелеп, аның варисы булып урыс дәүләте калгач, православие миссиясе аңа күчә. Озак еллар буе борынгы чиркәү язуы әле үзенең традицион калыпларында яшәгән дәүләтнең рухи һәм матди бердәмлегенә һәм ныклыгына хезмәт итә. Ә инде дәүләт масаеп китеп башка халыкларны буйсындыра башлагач, үзен өченче Рум итеп игълан иткәч дин дә хаким көчләрнең ялчысына әйләнә. Дөнья өстеннән хакимлеккә омтылган дәүләткә диннең рухы түгел, көчләү сәләте кирәк була. Радонежский, Саровскийлар урынына Данииллар, Макарийлар килә. Никон реформасы чиркәүнең рухын актарып ташлый һәм ихлас диндарлыкны көчләп чукындыруга кайтарып калдыра. Бу юнәлеш Пуришкевич, Канашевич, Ильминский, Маловларны тудыра. Империя чорына яраклаштырылган бу реформалар нигезендә Юнан-Болгардан килгән борынгы чиркәү язуы да “килмешәк” дип игълан ителеп “гражданский шрифт”ка алмаштырыла. 
Тарихтан мондый мисалларны байтак китерергә мөмкин булыр иде. Әмма әйтәсе фикерем шул. Дин, дәүләт, милләт, тел, алфавит (әлифба) мәсьәләләре бер-берсе белән тыгыз бәйләнгән һәм аларны аерым-аерым карау зур хата булыр иде. Шушы күзлектән караганда безнең латин имласына күчәргә тырышуыбыз төзәтә алмаслык хата булуы мөмкин. Латин имласы белән гарәп имласы ике төр цивилизациянең җимеше. Без дөньяга төрки-мөселман цивилизациясе аркылы танылганбыз, кыйблабыз да шуңа юнәлгән. Ә зыялыларыбыз безнең кыйблабызны үзгәртергә чакыра. Мәгърип цивилизациясе яһүди-нәсара дине нигезендә барлыкка килгән. Мәҗүси хәлендә ул цивилизациягә чыгып булмый. Димәк, нәсара дине кыйммәтләренә йөз тотарга кирәк була. Нурихан аганың фикер йөртеше дә шуңа кайтып кала. “Сүздән башка тел юк, телдән башка милләт юк... Бар байлыгым тел...”, ди ул. Килешәм. Әмма тел, беренче чиратта, ул иман ачкычы. Иман булмаса Милләт юк, милләт булмаса Тел юк. Шунда безнең аерма да инде, дөресрәге иман аермасы. Төрки кавем буларак мин Нурихан ага белән күп нәрсәдә килешәм, әмма Мөхәммәд өммәте буларак, килешә алмыйм. 75 еллык динсезлек безнең халкыбызны гына түгел, зыялыларыбызны да мәҗүси итте, дәһри ясады. Танылган галимнәребез, абруйлы зыялыларыбыз бүген дә ачыктан-ачык Алладан ваз кичәләр. Ә кайберәүләре, киресенчә, ислам динен сәясәт тәртәсенә куып кертергә, иң яхшы очракка, мәдәният арбасына җигәргә тырышалар. Болар барысы да мәҗүсилек галәмәте. Мәҗүсилек инде үз дәверен кичергән. Төрки кавем күптән инде мәҗүси чорын үткән. Вакыты җиткәч җиргә Тәүрәт, Инҗил, Коръән иңдерелгән. Инде шуннан соң мәҗүсилеккә кайту ул дөньялык өчен дә, ахирәт өчен дә зур һәлакәт. 
Боларны ни өчен соң Нурихан ага белән бәйләнешле язам. Чөнки ул тел башка, дин башка диясе килә. Юк, Нурихан ага. Әйтеп үткәнемчә, тел ул иман ачкычы. Иманыбыз ислам дине белән яңарган. Ә ислам дине гарәп телендә иңдерелгән. Әйе, “борынгы цивилизациясе булган” төркигә түгел, “йоклап яткан” гарәпкә. Нишлисең бит, Аллаһы Тәгалә үз сүзен иңдерергә ул дәвердә рухи яктан камилрәк семит төркеме телләрен сайлаган. Төрки аң килешәсе, мәҗүсилек бирешәсе килми. “Татар аңын албасты булып гарәп-фарсы идеологиясе тотып торган”, “халыкның алдынгы карашлы фикер ияләре урта гасыр схоластикасыннан котылу юлларын эзләгәннәр (һәм, ниһаять, атеизмда тапканнар - И.Ә.). Шулай фикер йөртә Нурихан ага. “Гарәп-фарсы идеологиясе”, “схоластика”- әлеге дә баягы шул ислам дине инде. Таныш алым. Шушындый сүзләр белән революциядән соң безне иманыбыздан аерганнар, мәчетләребезне җимергәннәр, китапларыбызны яндырганнар, аң-белем биргән муллаларыбызны зинданнарда череткәннәр, гарәп хәрефләрен елан сүрәтендә ясап әлифбабызны мәсхәрәләгәннәр. Нәтиҗәдә бүген кыз анасын, ул атасын белми. 
Нурихан ага гарәп-фарсы белән урыс (“рус” түгел) сүзләрен бер үк дәрәҗәдә чит сүзләр дип кенә калмый, соңгыларына хәтта өстенлек бирә. Бигрәк тә мәгъриптән алынганнарына. Ә менә күренекле әмрикан галиме Ф. Роузентальнең фикере бөтенләй башка. Ул үзенең урта гасыр исламында гыйлем концепциясенә багышланган “Гыйлем тантанасы” дигән фундаменталь монографиясендә гарәп сүзләренең рухына тәңгәл килерлек инглиз сүзләрен эзләп интегә. Шулай да Коръәнгә кергән 642 терминны латин транскрипциясендә гарәпчә бирә. Урыс тәрҗемәчесе дә аларны шушы килеш калдыра. Кешенең җаны булган кебек, телнең дә җаны бар. Җаны булган телдә генә Аллаһы Тәгалә сүзе иңә. Мәҗүси телнең рухы сай. Андый телгә Аллаһы Тәгалә сүзен тәфсир кылып булмый. Димәк, мәгърип телләре безне матди яктан баетса, шәрекъ телләре рухи яктан баета. Әмма мәҗүси фикере матди югарылыкта катып калган реликт халәтендә яши. Әгәр бу шулай булмаса, без башка телләргә мөрәҗәгать итмәс идек. Рухи яктан да, мәдәни яктан да, матдәви яктан да үз телебезгә таяныр идек. Әмма Тәңребездән аерылу, мәҗүсилеккә төшү сәбәпле без башта аның илаһи, аннан мәдәни асылын югалтканбыз. Мәскәү коллыгына төшү матди нигезен дә какшаткан. Инде тәмам таркалып бетмәс өчен илаһи ягын гарәп, мәдәни ягын фарсы, матдәви ягын урыс теле белән тулыландырырга тырышканбыз. Чөнки кояш милләте булудан туктап ай милләтенә әйләнгәнбез. Телебез дә кояш теленнән ая теленә әйләнгән. Кояш булмасак та ай булу безне тәмам караңгылыкка чумудан саклаган. Әлбәттә, моның илаһи сәбәпләре дә бар. Бу турыда Коръәни Кәримдә ачык әйтелә. «Миннән ваз кичкәнлектән сезнең урыныгызга башка халыкны сайладым», - ди Аллаһы Тәгалә. Ягъни Ул кояш вазыйфасын симит кавеменә тапшырып, төрки кавемнән ай кавеме ясаган. Әлбәттә, ай яктысында, ай җылысында әллә ни тереклек итеп булмый, шулай да кайбер кояш ризыкларын күрергә, кулланырга була. Тик соңгы дәвердә (ай яктысыда озак яшәгәнгәдер инде), рухи, хәтта мәдәни ризыкларны күрми башладык. Күбрәк матдәви ризык белән тукланабыз. Инде аларның да ясалмалысы артыннан күбрәк куылабыз. Чөнки ай яктысында алар яхшырак ялтырый.
Яңабаштан ай кавеменнән кояш кавеменә әйләнү өчен без башкаларга биргән илаһи кыйммәтләрне үзләштереп, үз табигый мохитебездә үзебезнең рухи, мәдәни, матдәви ризыкларыбызны тудыра башларга тиешбез. Ул вакытта телебез дә нурланыр, җанланыр, баер. Тик моны артка, үткәнгә кайтып түгел, алга, киләчәккә карап эшләргә кирәк.
Әлбәттә, бу телебезнең сыйфатый ягына кагыла. Гамәлдә әлеге сыйфатлар бүгенге шартларда алынма сүзләр аркылы үзләштерелә. Ничек итеп? Телебез кануннарына буйсындырылыпмы, буйсындырылмыйчамы? Нурихан ага аларны үзгәртмичә алырга өнди. Алтмышынчы елларда кайбер аумакай галимнәребез безне шуңа өндәгәннәр иде инде. Нәтиҗәдә алфавитыбызның саны 42-гә җитте. Ә Нурихан ага мөккибән киткән мәгърип алфавитларының берсендә дә хәрефләр саны 28-29-дан артмый. Чөнки алар алфавитларына безнең “җиләкне” алып “җ” хәрефе, “таң”ны алып “ң” хәрефе кертмәгәннәр. Нурихан ага хәтта фамилиядәге “ов” кушымтасын да “оф”ка әйләндерүгә каршы. Янәсе башка халыкның телен бозу була. Ә менә чит илдә урыс фамилиясе “офф” белән языла. Урыс та безнең Алабугабызга хәреф һәм басым үзгәреше керткән. Югыйсә үзгәртер нәрсә дә юк кебек. Бер дә хәтер саклап тормыйлар. Һәм дөрес итәләр. Һәр телнең үз кануннары бар. Нурихан ага гарәпләр үзләре дә кайбер сүзләрне мәгъриптән алалар, ди. Әлбәттә алалар. Әмма һәр сүзне үзләренең тел кануннарына салалар. Чөнки сүз телнең җаны (рухы) турында бара. Әмма мәҗүси моны аңлый алмый. Нинди генә югары дәрәҗәле булмасын, мәҗүсигә коллык хисе һәм даһилык хас. Кеше Аллаһы Тәгалә колы булмаса, потлар, шәхесләр, фиркаләр, цивилизацияләр колы була. Көчлегә табына, яклаучысызны кимсетә, ялагайны эшләтә. Мәҗүси һәрвакыт хаклы. Башкалар фикерен үз фикеренә туры килсә генә кабул итә. Ә кирәк очракта үзенеке итә, әмма беркайчан да үзенең хаксызлыгын танымый. Әлбәттә, боларның күбесе Нурихан агага кагылмый. Ул намуслы кеше. Сүз мәҗүсинең тулы портреты турында бара. Әмма Нурихан ага да исламны иманы итеп кабул итми. Аның иманы телдән, милләттән югары китә алмый. Ул исламны төркилеккә каршы агрессиядә гаепли. Менә аның иң көчле дәлилләре: “ислам дине төрки телне, төрки культураны танымау белән бергә, безнең барлык рухи кыйблабызны Мәккә һәм Мәдинә ягына борып куйган”. Мәҗүси өчен моннан да зур куркыныч юк, әлбәттә. Әмма дәвам итик: “бүтән якка борылып карау, бүтәннәр белән аралашу тыелган һәм көферлек саналган. Безнең күп генә фикер ияләребез, шагыйрьләребез, рус дәүләтендә яшәп тә (нишләп урыс дәүләтендә, ә үз дәүләтебездә түгел? - И.Ә.) рус телен өйрәнергә теләмәгәннәр”. Тыныч бул Нурихан ага, бу яктан, урыс әйтмешли “полный ажур”. Киресенчә, урыслар татар дәүләтендә яшәсәләр дә, татар телен өйрәнергә теләмиләр. Ярар киттек дальше: “бүтән диндәге халыклар белән аралаша алмау аркасында без Көнбатыштан, Европадан аерылганбыз һәм дөньяның башка ягындагы бик күп яңалыкны күрми калганбыз”. Болгар, Алтын Урда һәм Казан ханлыгы чорында урыслар белән дә, Аурупа белән дә аралашканбыз түгелме соң? Әллә инде урыслаштыру җитәрлек булмаган дисез? Анысы инде башка мәсьәлә. Милләтебезне саклап калу өчен булса да динебезне саклап калырга тырышканбыз. Ә инде хәзерге аралашуга килгәндә ул “бик күп яңалыкны” “бик күп” татыдык. Тагы татырга Аллам сакласын. Тагы укып карыйк: “Болгар сарайларында әле төркилек исән чакта яшәгән һәм иҗат иткән Кол Гали, Алтын Урдада әле ислам дине ныклап тамыр җәймәгән чорда яшәгән һәм иҗат иткән Хәрәзмиләр, Сәеф Сараи һәм Котыблар гына, төрки телле шагыйрьләр буларак, безнең көннәргә кадәр килеп җиткәннәр”. Соң Болгар һәм Алтын Урда чорында тамыр җәя алмаган ислам, урыс хакимияте астында тамыр җәйде микәнни? Кол Галинең үлемсез “Кыйссаи Йосыфы” Коръән сүрәләренә нигезләнмәгәнмени? Аурупа белән мәж килеп яшәгәп бәйсез бөек урыс дәүләте шушы һәм соңрак чорда нәрсә бирде? Изүче һәм изелгән кол халыклар нәрсә бирә алсын! Ә менә без “гарәпләргә якын яшәсәк күптән инде “изге” (әлбәттә мәҗүси буларак, Нурихан ага бу сүзләрне куштырнаклар эченә ала - И. Ә.) телдә генә сөйләшер идек һәм үзебезнең кайчандыр бөек төркиләр нәселеннән булуыбызны, ихтимал, әкият итеп кенә сөйләр идек”. Ә нигә соң гарәп илләре тирәсендә яшәгән бер генә халык та гарәп булып китмәгән, ә урыс мәмләкәтендә яшәгән йөзләгән халык урыс булып киткән. Миллионлаган халык үзенең тарихын әкият итеп сөйләргә түгел, нинди нәселдән икәнен дә белми. Нурихан ага латиннарның шактый өлеше төркиләр, ди. Тарихи яктан бу шулай. Әмма латин телле сүзләрне гарәптән генә булмасын дип татарга уптым алырга димәгән. Ә иң шаккатырганы алда әле: “... диннәр, халыклар белән аралашу тукталмаган булса, ихтимал, без үзебезнең тарихи ватаныбызның Көнчыгышта түгел, бәлки Көнбатышта булуын да онытмаган булыр идек һәм бүгенге көндә безнең милли аңыбыз, культурабыз да башкачарак, көчлерәк булыр иде”. Боргаланмыйча әйткәндә, нәсара диненә күчсәк, Швейцариягә тиң булыр идек. Тик нигә моннан мең ел элек нәсара динен кабул иткән, Аурупага тәлинкә тотып гомер кичергән урыс халкы һаман да “славян шакшылыгыннан” (Энгельс) чыга алмый. Нишләп нәсара динен кабул иткән чуашлар, удмуртлар һәм башка халыклар телләрен дә онытып баралар. Кояшның шәрыкътан чыгыун, мәгъриптә батуын абайламый башладык ахры, туганнар. Латин имласына утырып, интернетны иярләп кенә кояшның баюын киртәләп булмый.
Шулай да мин бүгеннән гарәп графикасына күчәргә чакырмыйм. Мәсьәлә шактый катлаулы. Яшәү халәтебез мәгрип цивилизациясе белән нык бәйләнгән. Ә Нурихан ага, әйткәнебезчә, гомумән безнең тарихи ватаныбызны мәгъриптә күрә. Чыннан да төрки халыкларның шәҗәрәсе бик тирәннән башлана. Нурихан ага үзенең “Шәҗәрә” исемле хезмәтендә моны тирән дәлилләп күрсәтә. Әмма тагын да тирәнгә төшеп карасак барлык төр язуларның борынгы финикия язуыннан аерылып-үсеп чыгуын күрербез. Шул ук вакытта финикия теленең семит теле икәнен дә онытмыйк. Финикия теленнән арамий язуы барлыкка килә. Аңардан ике төп тармак барлыкка килә. Сулдан уңга языла торган мәгърип тармагы - грек, латин һәм латинга нигезләнгән бүгенге Аурупа язулары һәм уңнан сулга языла торган сирия, яһүд, гарәп язулары. Соңгы төркемгә борынгы төркиләрнең рун язуы да керә.
Шулай итеп мәгърип һәм шәрыкъ финикия язуына барып тоташа. Һәм без үзебезне башка күп кенә халыклар кебек шушы ике цивилизациянең чишмә башында итеп күрә алабыз. Шушы күзлектән караганда безнең өчен латин юнәлеше дә, гарәп юнәлеше дә бер кебек. Әйе, матди культурабызга килгәндә латин графикасы кулайрак та күренә. Әмма рухи культурабыз ислам дине, шәрыкъ мәдәнияте нигезендә формалашкан. Имла, тел мәсьәләсен дә без шушы рухи, мәдәни, матдәви тарихи мирас эзлеклелегендә чишәргә тиешбез.
Чөнки җансыз тел, сукыр имла беркайчан да милләтнең җанын савыктыра алмый. 

Әлифба галәмнән килә, яки алфавитмы, әлифбамы?

Алдарак әйтеп үткәнемчә, Алла тарафыннан яратылган мәхлукатның бер өлеше буларак, телнең дә илаһи рухы, җаны һәм җәсады бар. Бу фараз бик күп фәнни эзләнүләр, ачышлар белән раслана. Мәсәлән, язу графикалары нигезендә дини китапларга тәфсир кылучы француз галиме Фабр де Оливье язуның камиллеген аның матди, рухи һәм галәми көче белән бәйли. 1815 елда ул Тәүратнең Муса пәйгамбәр тарафыннан бәян ителгән “Яшәеш” (Бытие) китабын яңадан карап чыга һәм гаҗәеп нәтиҗәләргә килә. Яһүди һәм христиан диннәренең нигез ташын тәшкил иткән бу китап бүгенге нөсхәсендә бары матди эчтәлеккә генә ия икәнлеген исбат итә. Эш шунда ки, Муса пәйгамбәр Мисыр руханилары арасында белем һәм тәрбия алганлыктан, бу китапны ул мисыр (семит) телендә, мисыр хәрефләре белән яза. Мисыр язуының өч асылы (смысл, суть) булган: матди, рухи һәм галәми. Бу китапның матди (материаль) асылы бүгенге көнгә кадәр килеп җиткән. Рухи асылы тәрҗемәчеләр аркылы зәгыйфьләнгән, галәми асылы (сере) язу графикасының мәгърип юнәлешендә үзгәрүе белән җуелган. Фабр де Оливье барлык тәрҗемәләрне өйрәнеп китапның беренчел нөсхәсенә кайта һәм аның өч асылын да яңарта. Аның тәфсире буенча китапның исеме дә гади, матди мәгънәдәге “Яшәеш” түгел, ә “Мәңгелек абсолют яшәеш”. Ягъни Адәм баласы Аллаһы Тәгаләнең җирдәге гәүдәләнеше буларак, галәм югарылыгында мәңгелек абсолют яшәешкә ия. Китапка кергән адәми затлар да без күзаллаган матди шәхесләр түгел, ә адәми затның төрле сыйфатларының җирдәге гәүдәләнеше. Дөньяның яратылуы да башкача тәфсир ителә. Бу тәфсир нигезендә Аллаһы Тәгалә дөньяны башта фикердә (идеядә, принципта) ярата, аннан ул аны астраль формага кертә, шуннан соң гына матдәвиләштерә. Гомумән алганда, Фабр де Оливье бер үлчәнештәге китапны өч үлчәнешкә күчерә. Китапның мондый тәфсире көнчыгышның башка трансцеденталь фәлсәфәләре белән дә аваздаш һәм бүгенге дөньяви фәннең иң соңгы казанышларына да якын тора.
Монотеистик (бераллалык) диннәрнең нигез ташы булган бу китапны бер матди үлчәнешкә төшерү кемгә һәм нәрсәгә кирәк булды соң? Вавилон әсирлегеннән чыкканнан соң, яһүд рухание Ездра (Йыздра) яһүдләрне вавилон колонистлары токымы булган самаритяннардан аеру өчен китапның Муса пәйгамбәр тарафыннан язылган нөсхәсен ассирия хәрефләре белән бирә һәм китап мисыр хәрефләрендә яшерелгән галәми серен җуя. Ә инде грек, латин тәрҗемәләре аны рухи эчтәлектән дә мәхрүм итә. Бары тик яһүдләрнең иессей кабиләсендә генә телдән телгә күчү рәвешендә китапның рухи һәм галәми эчтәлеге сакланып кала. Телдән телгә күчү “Каббала” (устное предание) дип атала һәм аның эчтәлегенә багышланучыларның саны гаять дәрәҗәдә аз дип фараз ителә.
Шулай итеп яһүди рухание тарафыннан социаль (матдәви) максатларда эшләнгән беренче тәрҗемә үк диннең нигезләрен шактый какшата һәм атеистик тәгълиматка юл яра. Инҗилнең тәрҗемәи тәфсирләре дә шул юлдан китә. Чөнки бу тәрҗемәләрнең барысы да диярлек мәгърип язу системасына нигезләнә һәм, асылда, матди максатлрга хезмәт итә.
Әлбәттә болар барысы да Мөхәммәд пәйгамбәргә мәгълум була һәм ул яһүдләрне һәм нәсараларны Муса һәм Иса пәйгамбәрләр китергән Тәүрәт һәм Инҗилнең башлангыч нөсхәләрен бозуда гаепли. Шуңа күрә аңа Аллаһы Тәгалә тарафыннан мөмкин кадәр матди, рухи һәм галәми асылын саклап калган, семит төркеменә кергән, гарәп телендә һәм гарәп имласы нигезендә бу Китапларның соңгы нөсхәсе булган Коръәни Кәрим иңдерелә.
Кызганыч ки, гарәп графикасының һәм гарәп теленең рухи һәм галәми асылы күпчелек өчен акыл җитмәслек. Шуңа күрә дә дин, нигездә, ышану-инануга кайтып кала һәм дин дошманнары, мөнафикълар моннан оста файдалана. Шулай да кеше психикасының тирән катламнарында телнең рухи һәм галәми асыллары җуелып бетмәгән һәм алар җимерү процессына каршы эш итәләр. Безнең татарда да андый кешеләрнең булуы “Татарстан хәбәрләре”ндәге (№133, 8.07.92 ел) Җ. Рәхимовның “Чормадагы хәзинә” исемле мәкаләсе күрсәтә. Автор анда илаһи хиссияткә ия Сәгыйт Хәбиров турында яза. Мәкаләдә шундый юллар бар: “Гарәп алфавитын (ул) үзенчә анализлый һәм көтелмәгән ачыш ясый. Баксаң, галәмнең үзеннән алып ясалган икән ич гарәп әлифбасы. Менә бер төркем хәреф кояш сүрәтендәге түгәрәк. Икенчеләре ятып торган ярымай сыман. Өченчеләре шәм кебек төз каравай, ягъни җирдәге тормыш символы, “к”, “г” кебек кәкре-бөкреләре дә шул ук тормыш агачы”. Күргәнебезчә, хәрефләрдә, аларның төркемнәрендә, дөнья, галәм сере тупланган. Димәк хәреф, язу имласы мәсьәләләре бер карашка гына гади булып күренә. Бары матди нигезгә генә корылган язу имласы, латин, гарәп, кирилда буламы, рухи яңарышка җитди йогынты ясый алмый. Тикмәгә генә Зараташтура дине тарафдарлары язу мәсьәләсенә тискәре карамаганнар. Алар фикеренчә, язу рухи яшәешне тәэмин итә алмый, ә хуҗалык эшләренә генә ярый. Димәк бу дин тарафдарлары язу һәм язу имласының рухи һәм галәми асылын күрмәгәннәр, шуңа күрә дә Ислам диненә каршы тора алмаганнар.
Ә бүгенге шартларда нишләргә соң?
Беренче чиратта, телебезгә үтеп кергән баскын хәрефләрдән арынырга кирәк. Кирилда алар кимендә тугыз. Телебез кануннарына туры килмәгән һәр хәреф, һәр аваз аңа җимергеч тәэсир ясый. Алфавитта хәрефләр саны артыннан һич тә куылырга ярамый. Алар күбрәк булган саен башка телләрнең агрессиясе уңышлырак булган дигән сүз. Мәсәлән, Тәүрәт һәм Инҗил язылган борынгы яһүд алфавиты барлыгы 22 хәрефтән тора. Чөнки ул мисыр язуы йогынтысы астында рухи һәм галәми асылын саклап калган. Нык үскән телләрнең алфавитында да, әйтеп үткәнебезчә, хәрефләр саны 25-29-дан артмый. Мәсәлән, латин алфавиты - 25, алман, инглиз, рун (борынгы төрки) - 26, гарәп - 28, төрек - 29 хәреф тәшкил итә. Берникадәр башка телләр (төрки, латин) басымына бирелгән урыс алфавитында 33 хәреф. Ә гарәп, фарсы, латин, урыс йогынтысына нык бирешкән татар алфавитының хәрефләре саны 39-га, хәтта 42-гә җиткән. (Сүз алынма сүзләр турында түгел, алынма авазлар турында бара). Татар теленең нык җимерелүе дә шуннан килә. Кайбер тикшеренүләргә караганда, бу җимерелү 35-40 процентка җиткән. Ә менә күренекле тел галиме Тәүзих Ибраһим фикеренчә, 20-25 процентка җимерелгән тел сыйфатый үзгәреш кичерә, ягъни, яңа тел барлыкка килү шарты туа. Бу куркынычны әлегә аңлап җиткермибез булса кирәк. Бүгенге латинга да 34-35 хәреф тәкъдим ителә. Бу безнең имла мәсьәләсендә камиллектән ерак торуыбызны күрсәтә.
Шулай да язу графикасы кабул иткәндә әлифбаның “әлиф” һәм “би”дән, алфавитның “альфа” белән “бетта”дан ясалуын онытмыйк. Монда тирән мәгънә ята. 
Тагы бер фикер. Телебезне, имлабызны торгызу-яңарту дәверендә без үзебезнең төрки асылыбызга кайта алачакбыз. Чишмә башыбызга чыгып, Алланың шул ук Тәңре икәнен аңларбыз. Чөнки Тәүрәт, Инҗил, Коръән нигезендә борынгы төркиләрнең тәңрелек (тәүхид, бераллалык) идеясы ята. Тәүрәт иңдерелгән борынгы Мисыр цивилизацисенең төрки (туран) нигездә үсеп чыгуына җитди фәнни дәлилләр бар. Әзләнүләрне дәвам итәргә генә кирәк.
Әгәр без латин имласы кабул итеп, кояшы баеп баручы мәгърип цивилизациясенә иярсәк, аның белән бергә юкка чыгачакбыз. Киресенчә, үз асылыбызга кайтып, үз имлабызны торгызып, Тәңребез ярдәме белән киләчәк илаһи түрек цивилизациясенә юл ачачакбыз.
Татар халкы үзенең кыйбласын табып, үз җирлегендә шәрыкъ һәм мәгрип цивилизацяләре синтезы нигезендә үзенең тарихи вазыйфасын үтәргә тиеш. Моңа аның тарихи потенциалы да, тирән яшерелгән илаһи куәте дә бар. Аларны хәрәкәткә китерергә генә кирәк.

Хәрәкәттә – бәрәкәт
 

Әлбәттә, әлеге язмаларда әйтелгән фикерләрне бүгенге татар җәмгыяте кабул итмәс. Бу бигрәк тә дәүләт хезмәткәрләренә, дәүләт белән бәйле рәсми (шул исәптән, дини һәм милли) оешмаларда эшләүчеләргә, өске катлам татар зыялыларына кагыла. Чөнки аларның җәмгыяви өстенлекләре мыскыл-җыһуд системасы белән бәйле. Дин, тел, имла мәсьәләләре аларның дәрәҗәсен дә үстерми, малларын да арттырмый. Алар моны үз мәнфәгатьләреннән чыгып Мәскәү кушканча эшли. Моңа без озак еллар шулар белән эшләү дәверендә инандык. Шуңа күрә дә үз милли структураларыбызны төзергә керештек. Бу эшне «Татар уку-укыту үзәге» оештырудан башладык. Үзәкнең төп максаты - хәзерге заман техник чаралар, шул исәптән кәмпитерләр нигезендә, республиканың урыс телле балаларына татар теленә өйрәтү булды. Ул вакытта татар телен дәүләт теле итеп игълан иткән Татарстанның дәүләт суверенитеты турындагы Декларация әле кабул ителмәгән иде. Бу эшкә рөхсәт сорап хөкүмәт рәисе Мөхәммәт ага Сабировка мөрәҗәгать иттек. Ул бу тәкъдимне хуплады һәм эшне рәсмиләштерүне үзенең урынбасары Мансур ага Хәсәневка йөкләде. Мин хөкүмәт карары әзерләү максаты белән байтак кына министрлыкларны һәм оешмаларны йөреп чыктым. Шунда безнең түрәләребезнең татар теленә никадәр битараф булуларын күрдем. Барысы да диярлек төрле юллар белән бу эштән читләшергә тырышты. Эшне финанслау турында сүз дә юк иде. Мин әҗәткә (кредитка) гына өмет иттем. Әмма аны да бирмәделәр. Шулай да карарны әзерләп хөкүмәткә тапшырдым. Чакырырбыз, көт диделәр. Көттем, чакырмадылар. 
Әмма без бирешергә теләмәдек. Коммерция банкларыннан һәм Болгар фондыннан әҗәткә 450 мең сум акча алып Үзәкне төзүгә ирештек (ул вакытта бу акчага ун КАМАЗ машинасы алырга була иде). Тиз арада дистәләгән галимнәребез һәм белгечләребез белән элемтәләр урнаштырдык. Беренче чиратта татар телендә мәгълумат-кәмпитер системасын булдырырга керештек. Ул үз эченә татар теле банкын, мәгълумати агымнарны, басма-полиграфия, эш кәгазьләре булдыруны, татар теленә укыту, тарих-мәдәниятебез турында мәгълуматлар туплауны һәм башкаларны алырга тиеш иде. Шушы максаттан чыгып Казан дәүләт университетының теоретик кибернетика кафедрасы белән килешү төзедек. Кафедрага кәмпитерләр алып куйдык, мөмкин кадәр акча белән ярдәм иттек. Татар теленең кәмпитер стандартларын булдырырга керештек. Бу эштә безгә профессорлардан Вахит ага Хаков, Диляра ханым Тумашева, доцентлардан Флора ханым Сафиуллина, Тәүзих Ибраһимов, Җәүдәт Сөләйманов, мөгаллимнәрдән Равил Хадиев, Гөлфия Шәйхиева һәм башкалар ярдәм күрсәттеләр. Үзебезнең кәмпитерләргә нигезләнгән басмаханәбезне булдыру максатында профессор Галим Улумбеков җитәкләгән полиграфик төркем белән элемтә урнаштырдык. Аларга яңа гына безнең илгә кайта башлаган япон ксероксы алып куйдык. Бер үк вакытта фоноязмалар, методик әсбаплар, техник һәм күргәзмә материаллар әзерләргә керештек. Беркайдан бернинди ярдәм булмагач эш ифрат дәрәҗәдә авыр барды. Рәсми оешмаларны гына таныган зыялыларыбыз безгә уйнаштан туган итеп карадылар. Кайбер галимнәребез дә без тапкан акча исәбенә үзләренең коммерция ширкәтләрен булдырырга керештеләр. Безнең заказларны үтәмәделәр. Бурычларны түләү безнең өстебезгә калды.
Шулай да без Колшәриф университеты, «Әмирхания» көллияте, Гаилә мәктәбе ачып башлаган эшебезне әкрен генә булса да дәвам итәбез. Гасырлар буена коллыкта яшәп рухи-илаһи, милли-мәдәни яктан имгәтелгән бүгенге буынга әллә ни өмет багламасак та, киләчәккә ышанабыз. Кайчан да коллык китәр, ирек килер. Ул вакытта безнең хезмәтләребез дә ярап куяр. Татарның үзенә булмаса, башка төрки халыкларга.
Бәлки Тәңребез, безнең бу эшебезне саваплы санап, ярдәменнән ташламас.